Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Nazora savollari: 
 
1.
Qattiq qotishmalar necha gruxga bo’linadi?
2.
Mineralokeramik materiallarga misollar keltiring.
3.
Metallokeramik materiallar ni tushintirib bering.
4.
Metallokeramik qattiq qotishmalarga nimalar kiradi?
5.
Quyma qattiq qotishmalar qanday olinadi? 
6.
Uglerodli asbobsozlik po’latlarining markalanishi. 
12- mavzu. Kompozitsion materiallar haqida umumiy ma’lumotlar
Reja: 
 
1.
Kompozitsion materiallar.
2.
Dispers to’ldirgichli kompozitlar.
3.
Yirik zarrali to’ldirgichli kompozitlar 
4.
Tolalar uzunligining ta’siri.
Tayanch iboralar: 
k
ompozitsion materiallar, noyob xossali materiallar, matritsa, faza, 
mayda zarra, yirik zarra, tola, qisqa tola, uzun tala.
Kompozitsion materiallar haqida dastlabki ma’lumot. Kompozitsion materiallarning 
mashinasozlikdagi ahamiyati. Kompozitsion materiallar turlari, umumiy xossalari hamda 
qo’llanilishi haqida ma’lumotlar. 
20-chi asrning o’rtalaridan boshlab turli texnologiyalarda noyob xossalarni 
mujassamlagan materiallar zarur bo’ldi, buni esa ananaviy metall qotishmalar, keramika va 
polimerlarni qo’llaganda ta’minlab berolmayapti. Xaqiqatda, yuqori mustaxkamlikga ega 
materiallarni solishtirma og’irligi yuqori, mustaxkamlik va bikirlikni o’sishi esa zarbiy 
qovushqoqlikni pasaytiradi. Materiallarni talab qilingan turli xossalarini mujassamlash va 
imkoniyatlarini kengaytirish kompozitsion materiallarni (kompozitlarni) qo’llash bilan 
erishiladi
1
. Mujassam ta’sir etish printsipiga binoan xossalarni eng yaxshi birligi ikki va undan 
ko’proq materiallarni birlashtirish bilan erishiladi. Xarhil materiallarnibirlashtirishdan foyda turli 
kompozion materiallarni yaratish bilan erishiladi. Quyida turli tipdagi kompozitlar ko’rib 
chiqiladi, xususan, ko’p fazali metall qotishmalar, keramika va polimerlar. Masalan, perlitli 
po’latlar almashib turadigan α – ferrit va tsementitdan iborat mikrostrukturaga ega. Ferrit fazasi 
yumshoq va plastiklikga ega, tsementit – bikir va juda mo’rt. Perlitli po’latlarda erishiladigan 
xossalar (yuqori plastiklik va mustaxkamlik), tashkil etuvchi komponentlar xossalaridan 
ustundir. 

---

72 
Kompozion materiallarni tabiatda ham uchraydi. Masalan, daraxt mustaxkam va 
qayishqoq tselyuloza tolalaridan tashkil topgan, ular esa 
ligin 
deb nomlanadigan yumshoq muhit 
bilan birlashtirib bog’lab turiladi. Suyaklar ham mustaxkam, lekin deyarli yumshoq kollagen va 
qattiq mo’rt mineral moddadan tashkil topgan kompozitlardir. 
Bu bobning anglatishicha kompozit deb tabiy usulda emas, balki sun’iy 
yaratilgan material tushuniladi. Undan tashqari, kompozitdagi alohida fazalar aniq ajralib turgan 
fazalar aro qatlam bilan chegaralangan mutlaqo xar hil materiallardir. SHunday qilib, ko’pchilik 
metall qotishmalar va keramika bu ta’rifga ta’luqli emas, chunki ulardagi ko’p fazali struktura 
tabiy holda xosil bo’ladi. 
Olimlar va muxandislarni kompozitlarni yaratishdagi xarakatlari metall, keramika 
va polimerlarni sun’iy ravishda birlashtirib ekstraordinar xossali yangi avlod materiallarini 
yaratishga qaratilgan. 
Aksariyat hollarda kompozitlarni olishdan maqsad asosiy mexanik xossalarni 
mujassamligini yaxshilash – xona va yuqori haroratlarda bikirlik, zarbiy qovushqoqlik, 
mustaxkamlikni.
Ko’pchilik kompozion materiallar ikki fazadan tashkil topgan. Ulardan biri