Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Quyma qattiq qotishmalar.
Quyma qotishmalar detal va asbob sirtiga suyultirib yoki 
kavsharlab yopishtirishga yaroqli holda diametri 5–10 mm, uzunligi 200–300 mm bo’lgan 
chiviqlar ko’rinishida olinadi. 
Metall–keramik qotishmalar volfram, tantal va titan karbidlari kukunlarini kobalt bilan 
birga pishirib olinadi. Sanoatda bir karbidli volframli (VK), ikki karbidli titan–volframli (TK) va uch 
karbidli titan–tantal–volframli (TTK) metallokeramik qotishmalar ishlab chiqariladi. Quyma qattiq 
qotishmalar. Suyultirib yopishtiriladigan qattiq qotishmalarning uch: quyma, zarrador (stalinit) va 
elektrodbop xillari bo’ladi. Tarkibida volfram elementining yo’qligi ularning o’ziga xos tomoni 
hisoblanadi. 
Sormayt va VK2, VK3 qotishmalari – stellular, xivichlar va kukun ko’rinishida 
tayyorlanadi. Ular yangi yoki eyilgan detallarga va shtamp, metall qirqadigan keskichlar, tokarlik 
dastgohlarining markazlari kabi asboblarga suyultirib yopishtiriladi. Suyultirib yopishtirish 
atsetilen-kislorodli alanga yoki elektr yoyi yordamida amalga oshiriladi. Sirtiga qotishma 
suyultirib yopishtiriladigan detal yoki asboblar qimmat turadigan legirlangan po’latlarni tejash 
maqsadida oddiy uglerodli po’latlardan tayyorlanadi. Yuqorida qayd qilingan qotishmalar po’lat 
detallarga ham, cho’yan detallarga ham suyultirib yopishtirilaveradi. Quyma qattiq qotishmalar 
bilan qoplangan detal va asboblarning puxtaligi 12 va undan ham ko’p marta ortadi. 
Zarrador qattiq qotishmalardan bo’lmish stalinit ekskavator detallari, parmalash 

---

71 
uskunalarining eyilishga chidamliligini oshirish uchun stellitlar o’rniga ishlatiladi. Benardos 
usulida ko’mir yoki grafit elektrodlar bilan hosil qilinadigan elektr yoyi yordamida suyultirib 
yopishtiriladi. Elektrodbop qattiq qotishmalar zarrador qotishmalarga o’xshash ishlatiladi. Ular 
diametri 5–6 mm bo’lgan, grafit, ferroqotishma, bor karbiddan iborat maxsus suvoqli elektrod 
ko’rinishida ishlatiladi. 
Suyultirib yopishtirish uchun taklif qilingan quyma qotishmalardan biri relitdir. Uning 
kimyoviy tarkibi quyidagicha (massasi bo’yicha % da): 40 % C; 91,5 % W; 3 % Mo; 1,5 % Fe. 
Uning qattiqligi 89 HRC
A
ga teng. Volfram kamyob bo’lganligidan hozirgi vaqtda relit kam 
qo’llaniladi.