|
Oddiy sifatli po’latlar
Po’l
a
t
m
a
rk
a
si
Kimyoviy tarkibi
Mexanik
xossalari
Ishlatilishi
C
Su
Mn
R
S
kG/m
2
,
%
Ct0
0,23
0,05
0,25–
0,5
<0,07
<0.06
<32
22
Rezervuar, shesternya
Ct1
0,06–
0,11
0,05
0,3–0,5 <0.045 <0,05 32–40
33
List va polosa, mix ateriallar,
shayba,
Ct2
0,09–
0,14
0,05
0.3–0.5 <0.045 <0,05 34–42
31
Sirtmoq, ilmoq, bolt, gayka
43
Sifatli po’latlar
Kam uglerodli 10, 20, 25 po’latlaridan yengil yuk ta’sirida ishlaydigan vallar, tishli
g’ildiraklar kabi buyumlar, o’rtacha uglerodli po’latlardan o’rtacha kuchlanishda ishlaydigan
juda muhim mashina detallari, taqsimlovchi vallar, g’ildirak o’qlari, tirsakli vallar, kuchli tishli
g’ildiraklar yasaladi.
Sifatli po’latlarning kimyoviy tarkibi, mexanik xossalari va ishlatilish sohalari 8.2–
jadvalda keltirilgan.
Asbobsozlik
po’latlari
tarkibida
uglerod
miqdori
0,05%
dan
1,35%
Ct3
0,14–
0,22
0,12–
0.3
0,4–
0,65
<0,045 <0,05 38–47
21–27
Vint, bolt, qurilish
konstruktsiyalari
Ct4
0,17–
0,25
0,12–
0,3
0,4–
0,70
<0.015 50,05
42–52
21–25
Tishli g’ildirak, flanes,
qurilish kon
Ct5
0.27–
0,35
0.15–
0,32
0,5–0,8 <0,045 <0,05 50–62
15–21 Val, o’q, pona va shu kabilar
Ct6
0,38–
0,49
0,15–
0,32
0,5–0,8 <0,045 <0,05 60–72
11–16
Rels, kulachok
Ct7
0,5–
0,62
0,15–
0,32
0,5–0,8 <0,045 <0,05
2 70
9–12
SHponka, pona, rels
MCt0
<0,23
0,05
0,25–
0,5
<0,07
<0,06
<32
22
Rezervuar va muhim
bo’lmagan buyumlar
MCt1kp
0,06–
0,11
<0,05 0,3–0,5 <0,045 <0,05
32–40
33
List, parchin mix, qozon
KCt2kp
0,06–
0,11
<0,05 0,3–0,5 <0,O45 < 0.05 32–40
33
Parchin mix. qozon
MCt2
0,09–
0.14
<0,05 0,3–0,5 10,045 < 0.05 34–42
31
Vint, bolt, shpilka, parchin
mixli va shu kabilar
MCt3
0,14–
0.22
0,12–
0,3
0,4–
0,65
<0,045 <0.05
38–47
21–27
Vint, bolt, shpilka
MCt3Kp
0,14–
0.22
0,12–
0.3
0,4–
0,65
<0,045 <0,05
38–47
21–27
Vint, bolt, shpilka
St3Kp
0,14–
0,22
0.12–
0,3
0,4–
0,65
<0,045 <0,05
38–47
21–27
Vint, bolt, shpilka
KCt4kp
0,17–
0,25
0,12–
0,3
0,4–
0,70
<0,0I5 < 0,05 42–52
21–25
Vint, bolt, parchin mix
MCt3
0.14–
0,22
0,12–
0.3
0,4–
0,65
<0.045 <0.05
38–47
21–27
Vint, bolt, parchin mix
BCt4
0.12–
0,2
0,12–
0.32
0.35–
0,55
42–52
21–25
Tishli g’ildirak, flanes
MCt5
0.27–
0,35
0,15–
0,32
0,5–0,8 <0,045 < 0.05 50–62
15–21 Val, o’q, pona va shu kabilar
KCt6
0,38–
0.49
0,15–
0,32
0,5–0,8 <0,045 <0.05
60–72
11–16
Kulachok, shpindel, rels,
bandaj
MCt7
0,5–
0,62
0,15–
0.32
0,5–0,8 <0,045 <0,05
<70
9–12
Rels, prujina va shu kabilar
44
gacha uglerod bo’ladi. Ular U7, U7A, U8, U13A kabi markalanadi. "U" harf asbobsozlik po’lati
ekanligini, raqamlar o’nga bo’linsa, uning tarkibidagi o’rtacha uglerod miqdorini bildiradi.
Marka oxiridagi A harfi po’lat tarkibida oltingugurt va fosfor elementlari juda ham oz miqdorda
ekanligini bildiradi. Bu po’latlar zarb ta’sirida ishlaydigan zubilo, shtamp, iskana, duradgorlik
asboblari, freza, parma, metchik, plashka, egov,o’roq va shu kabi asbob-uskunalar yasashda
ishlatiladi.
8.2–jadval
Sifatli po’latlar
Po’lat
markasi
Mexanik xossa
ari
Ishlatilishi
b
kG/m
2
02
kG/m
2
,
%
NV,
kG/m
2
05
–
–
–
–
Sovuqlayin shtamplash yo’li bilan tayyorlanadigan
detallar
08
34–42
12
35
–
10
36–45
21
32
–
Qizdirib bolg’alash va shtamplash yo’li bilan
tayyorlanadigan oddiy detallar: o’q, valik, shpilka,
gayka, vtulka, quvur
15
40–49
24
29
–
20
44–54
26
26
–
25
48–58
28
24
–
O’rtacha yuklanishda ishlaydigan detallar: valik,
shayba, shtift, o’q, biriktirish muftasi, bolt, gayka va
b.
30
52–62
30
22
–
35
56–66
32
21
40
60–72
34
19
187
Puxtaligi yuqori detallar: shatun, turtqi, richag,
flanets
45
64–76
36
17
197
50
68–80
38
15
207
55
71–83
40
13
217
Prokatlash stanlarining jo’valari. shtok, tros, prujina,
ressor va b.
60
73–85
42
12
229
65
76–88
43
11
229
70
78–90
44
8
229
Quyidagi elementlar po’latning mo’rtligini oshiradi va plastikligi, qovushoqligini
kamaytiradi.
Oltingugurt po’latda bog’langan holda FeS ko’rinishda bo’ladi. Temir sulfid bilan temir
birgalikda oson eriydigan (988°C) evtektik mexanik aralashma hosil qiladi. Evtektik aralashma
po’lat donalari chegaralarida joylashib, uning mo’rtligini oshiradi.
Azot va kislorod elementlari po’lat tarkibida FeO, SuO, A1
2
O
3
, Fe
4
N ko’rinishda
uchraydi. Ular darz va g’ovaklarda joylashib, po’latning sovuq holatdagi mo’rtligini oshiradi.
Vodorod qattiq eritma tarkibidagi mikrog’ovaklarda joylashib, mikrodarzlar hosil qiladi.
Mikrodarzlar shakli sharga yaqin bo’ladi. Uni yemirilish yuzasini oq belgilar shaklida ko’rish
mumkin. Po’lat tarkibida vodorod to’planmasligi uchun, issiqlayin deformatsiyalagandan so’ng
sekin sovitish kerak yoki uzoq vaqt 250°C haroratda ushlab turilsa, u tarqab ketadi.
Tarkibida oltingugurt va fosfor miqdori oshirilgan po’latlar
avtomat po’latlar
deyiladi.
Bu po’latlar A12, A20, A20, A30, A40
kabi markalanadi. A harfi avtomat po’lat, sonlar yuzga
bo’linsa po’lat tarkibidagi o’rtacha uglerod miqdorini bildiradi. Avtomat po’latlardan yengil
sharoitda ishlaydigan detallar tayyorlanadi. Bu po’latlar metall kesish dastgohlarining ish
unumdorligi yuqori bo’lishini ta’minlaydi.
Po’latning kesuvchi asboblar bilan ishlanishi to’g’risidagi masala juda murakkabdir.
Kesib ishlanuvchanlik mumkin bo’lgan kesish tezligi, kesish kuchi, ishlangan yuzaning tozaligi
bo’yicha baholanishi mumkin. Bundan tashqari, bir detalning ishlanuvchanligi yo’nishda,
45
frezalashda, parmalashda, silliqlashda turlicha bo’lishi mumkin.
Materialning mexanik xossalari bilan ishlanuvchanligi o’rtasida muayyan bog’lanish
borligi aniqlanmagan. Masalan, qattiqligi bir xil, lekin tuzilishi va tarkibi turlicha materiallarning
ishlanuvchanligi orasida ancha farq mavjud.
Avtomat po’latlarning kimyoviy tarkibi 8.3–jadvalda keltirilgan.
Po’lat donalarining katta–kichikligi uning kesib ishlanuvchanligiga ta’sir ko’rsatadi.
Donalari yirik po’latning qovushoqligi past va uni kesib ishlash ancha oson bo’ladi. Po’lat
qovushoqligining pastligi qirindining oson ajralishiga, uvalanuvchi, qisqa qirindi chiqishiga
sabab bo’ladi.
8.3–jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
