Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Nazorat savol 12.1
Matritsaga yirik va mayda zarrachalarni kiritib puxtalash 
mexanizmini farqini tushuntiring. 
12.4. TOLALAR UZUNLIGINING TA’SIRI 
Tolalar bilan armaturalangan kompozitsion materiallarning mexanik xossalari na faqat 
tolarning xossalariga, balki matritsaga ta’sir etuvchi yuklamani qay darajada tolaga uzatilishiga 
ham bog’liq. Bu holda matritsa va tolalar orasidagi fazalar aro bog’lanish muhim ro’l o’ynaydi. 
16.6. rasmda ko’rsatilgandek tashqi yuklama (kuch) tolalar uchi oldida uzatilmaydi va matritsa 

---

78 
rasmda ko’rsatilganidek deformatsiyalanadi, boshqa so’z bilan aytganda tolalar uchining atrofida 
yuklama uzatilmaydi.
Kompozitsion materialni mustaxkamligi va bikirligining ortish effekti yetarli bo’lishi 
uchun qo’llaniladigan tolaning uzunligi qandaydir kritik qiymatdan ortiq bo’lishi kerak. Tolaning 
bu kritik uzunligi l
c 
diametri–d, cho’zilishdagi mustaxkamlik chegarasi - σ
j
va matritsa bilan 
tolalar orasidagi bog’lanish mustaxkamligiga (yoki matritsa materialining oquvchanlik 
chegarasiga, agar uning qiymati bog’lanish mustaxkamligidan kichik bo’lsa) - τ
c
bog’liq. 
Keltirilgan ko’rsatgichlar orasidagi nisbat quyidagi formula bilan ifodalanadi:
l
c 
= 
𝜎𝑗 𝑑
2τ
(17.3) 
Turli matritsalarni shisha va uglerodli tolalar bilan bir qator kombinatsiyasi uchun 
uzunlikning kritik qiymati 1mm tolaning diametri 20dan 150martagacha o’zgarganda. 
Agar matritsada xosil bo’lgan kuchlanish σ
j 
ga va tola uzunligi kritik qiymatga teng 
bo’lsa, u holda kuchlanishlar profili 16.7,a rasmdagidek bo’ladi.SHunday qilib maksimal 
kuchlanish tolaning markazida ta’sir etadi. Tolaning kritik uzunligi qiymatidan ortishi bilan 
armaturalash effekti ahamiyatltroq bo’ladi. Bu kuchlanishlar profili l > l
c
tola uchun ta’sir etuvchi 
kuchlanish tolaning mustaxkamlik chegarasiga teng sharti bilan ko’rsatilgan. 16.7,s rasmda l < 
l
c
vaziyatda bo’ladigan hol ko’rsatilgan. 
Rasm 12.6.
CHo’zuvchi 
yuklama berilgan tolani 
o’rab turgan matritsada 
deformatsiya 
taqsimlanish surati.