Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Toza temirning mexanik xossalari 
Tarkibida uglerod miqdori 0,8 % dan ortiq, 2,14 % gacha bo’lgan po’lat 
evtektoiddan 
keyingi po’lat 
deyiladi, uning struktura tashkil etuvchilari perlit va tsementitdan iborat bo’ladi. 
Tarkibida uglerod miqdori 0,8 % bo’lgan po’lat e
vtektoid po’lat 
deyilib, uning strukturasi 
perlitdan tashkil topadi. 
Tarkibida uglerod miqdori 2,14 dan 6,67% gacha bo’lgan temirning uglerod va boshqa 
elementlar bilan qotishmasi 
cho’yan 
deyiladi. 
Tarkibidagi uglerod miqdoriga ko’ra cho’yanlar evtektikadan oldingi, evtektik va 
evtektikadan keyingi cho’yanlarga bo’linadi. Tarkibida uglerod miqdori 2,14 dan 4,3% gacha 
bo’lgan cho’yanlar 
evtektikadan oldingi cho’yanlar 
deyiladi. Tarkibida uglerod miqdori 4,3% 
bo’lgan cho’yan 
evtektik cho’yan 
deyiladi. Tarkibida uglerod miqdori 4,3% dan ortiq, 6,67% 
gacha bo’lgan cho’yan 
evtektikadan keyingi cho’yan 
deb ataladi.
Bu qotishmalar tarkibidagi kremniy, marganets, oltingugurt, fosfor kabi elementlar 
doimiy qo’shimchalar hisoblanadi. 
Temir–uglerod qotishmalarining holat diagrammalarini o’rganish katta ahamiyatga ega. 
Bu diagrammalarni o’rganishda sof temirdan uglerodgacha bo’lgan qotishmalarning holati 
o’rganiladi. Temir uglerod qotishmalarining ikki xil tizimi mavjud. Temir–tsementit tizimi tashqi 
muhit ta’sirida parchalangani uchun metastabil va temir–grafit barqaror tizimlari bor. Ishlab 
chiqarishda temir–uglerod qotishmalarining 5% gacha uglerod bo’lgani ko’p ishlatiladi. SHu 
sababli temirning uglerod bilan kimyoviy birikma-tsementit hosil qiladigan holat diagrammasi 
o’rganiladi. U temir-tsementit holat diagrammasi deb ataladi (6.3–rasm). 
Toza temirni olish 
usuli
 

b
, 
MPa 

02
, 
MPa 

, 
% 

%
E, 
MPa 
HB, 
MPa 
Vakuum usuli 
291,5 
176,5 
50 
93 
– 
– 
Elektrolit usuli 
180–250 100–140 
40–50 
70–80 
21x10
4 
4500–6000 
Karbonil usuli 
200–280 
90–170 
30–40 
70–80 
20,7x10
4 
5500–8000 
Texnik usul 
180–320 
90–250 
30–40 
70–80 
20–21x10
4 
800–2000 

---

36