Materialshunoslik

serlit deb ataladi. Tarkibida

0,8 % dan kam uglerod bo‘lgan po‘latlar evtektoidgacha

23

bo‘lgan po‘latlar va tarkibida 0,8 %—2,14 % C bo‘lgan po‘latlar

evtektoiddan keyingi po‘latlar deb ataladi.

PSK chizig‘i bo‘yicha barcha qotishmalarda hamma qoldiq

austenitdan perlit hosil bo‘ladi. Shuning uchun PSK chizig‘i

perlit hosil qiluvchi chiziq deb yuritiladi.Diagrammadan  S va C nuqtalarini bir-biriga solishtirsak,

quyidagilarni ko‘ramiz:

1)  C nuqtadan yuqorida suyuq aralashma, S nuqtadan

pastda esa qotgan austenit bo‘ladi;

2)  C nuqtada AC va CD chiziqlari uchrashgan bo‘lib, su-

yuq aralashmadan kristall paydo bo‘lishini ko‘rsatadi. S nuq-

tadan  GS va SE chiziqlari uchrashgan bo‘lib, qotgan aralash-

maning ikkilamchi kristallanishini ko‘rsatadi;

3)  C nuqtada 4,3 % C li suyuq aralashma bo‘lib, kristal-

lanib ledeburit evtektika hosil qilsa, S nuqtada 0,8 % C li

aralashma qayta kristallanib, perlit hosil bo‘ladi;

4)  C nuqta sathida FE evtektik-ladeburit chizig‘i yotgan

bo‘lsa,  S nuqta sathida RK chizig‘i, evtektoid-perlit chizig‘i

yotibdi;

5)  C nuqta birlamchi kristallanish markazi bo‘lsa, S nuqta

qotishmaning ikkilamchi kristallanish markazi hisoblanadi.

Temir — uglerod qotishmasi suyuq holatdan asta-sekin

(soatiga 10 °C dan) uy haroratigacha sovitilib borilganda, qu-

yidagi tuzilishlarni ko‘ramiz. Ferrit, sementit, austenit, perlit

va ledeburit:

a) ferrit (F) uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi

bo‘lib, bu eritmada uglerod juda oz miqdorda (0 dan 0,006 %

gacha) bo‘ladi. Ferrit texnik toza temirdir;

b) sementit (S) temir bilan uglerodning kimyoviy birik-

masi (temir karbidi), bu birikma juda qattiq bo‘lib, uning

qattiqligi NB=80 N/mm

2;

d) austenit (A) uglerodning gamma temirdagi qattiq

eritmasi bo‘lib, unda uglerod 2,14 % bo‘ladi;

e) perlit (P) ferrit bilan sementit mayda donlaridan hosil

bo‘lgan mexanik aralashma (evtektoid aralashma);

f) ledeburit (L) austenit bilan sementitning mexanik ara-

lashmasi bo‘lib, bunday aralashma cho‘yanning 1147 °C da

qotishidan hosil bo‘ladi.

Po‘latlar va oq cho‘yanlar temir-sementit diagrammasiga

muvofiq tasniflanadi. Vazifasiga ko‘ra, uglerodli po‘latlar kons-

truksion, asbobsozlik po‘latlari va maxsus maqsadlarda

ishlatiladigan po‘latlarga tasniflanadi.

24

2.2. Konstruksion po‘latlar va ularning tasnifiKonstruksion po‘latlarda uglerod miqdori 0,5—0,6 % dan

oshmaydi. Konstruksion po‘latlar uglerodli va legirlangan

bo‘lishi mumkin.

Mashinasozlikda mashinalarning detallari va konstruk-

siyalarini tayyorlash uchun keng ko‘lamda ishlatiladigan

po‘latlar