Materialshunoslik indd

Bronzalar. 
Mis qotishmasida asosiy komponentlar Sn, Al, Be,Si 
,Pb bo‘lsa, qotishma bronza deyiladi. Misning nikel va boshqa le-
girlovchi elementlar bilan qotishmalari bronzaning alohida turlari 
bo‘lib,  ularni  melxior,  neyzilber,  kunial,  kopelyam  deb  nomla­
shadi. 
Bronzalar 2 turga bo‘linadi: a) qalayli; b) maxsus qalaysiz.
Qalayli bronzalar yuqori antifriksion-ishqalanib yeyilishga bar-
dosh xususiyatiga ega, qizib ketishga befarq, sovuqqa chidamli, mag
-
nit emas. Kamchiligi quymada g‘ovaklar hosil bo‘lishiga moyilligi.
Fosfor bilan legirlansa, mexanik, texnologik va antifriksion xossa-
lari  ortadi.  Qo‘rg‘oshin  qo‘shilsa  zichligi  oshadi,  antifriksionligi 
ortadi, qirqib ishlash osonlashadi, lekin mexanik xossalari yomon-
lashadi. Rux texnologik xossalarni, temir(0,09%) esa mexanik xos
-
salarni yaxshilaydi. Legirlash darajasi me’yoridan oshirib yuborilsa, 
korroziyabardoshligi va texnologik xossalari keskin pasayadi.
Mis va qo‘rg‘oshin, qattiq holida, bir-birida mutlaqo erimay-
di.  Shuning  uchun  qo‘rg‘oshinli  bronzalar  qotganidan  keyin  alo
-
hida mis kristallari va alohida qo‘rg‘oshin aralashmasidan iborat 
bo‘ladi. Bunday struktura qotishmani ishqalanishga chidamli va is
-
siq o‘tkazuvchan bo‘ladi. Shuning uchun ham qo‘rg‘oshinli bronzalar 
katta  tezlik  bilan  ishlaydigan  ishqalanish  juftlari  uchun  ishlatiladi. 
Ularning mexanik xususiyatlari va korroziyaga chidamliligini oshi­
rish uchun nikel va qalay bilan legirlanadi.
Mis qotishmalari ichida berilliyli bronzalar yuqori mustahkamligi, 
yeyilishga bardoshliligi va korroziyalovchi muhitga chidamliligi bilan 
ajralib turadi. Cu­Be qotishmalarida, berilliyning α­eritmasi – mis
-
da, γ­fazasi – ularning elektron birikmasida mavjud. Harorat pasay­
ganda α–fazaning miqdori kamayadi. Bu, berilliyli bronzani toblab, 
sun’iy eskirtirganda termik mustahkamlanish effekti sodir bo‘lishiga 
olib keladi. Berilliyli bronzadan tayyorlangan buyumlar 500 
0
C gacha 
haroratda ishlay oladi, qirqib ishlanishi va payvandlanishi – yaxshi, 
katta tezliklar va yuklamalarga ham chidaydi.

---

114
Bronzalarni arzonlashtirish uchun marganets, titan, nikel, kobalt 
bilan legirlanadi, ularning tarkibi, mexanik xususiyatlari va qo‘llanish 
sohalari berilgan.
Mis  asosida  shunday  qotishmalar  ishlab  chiqilganki,  ularning 
ekspluatatsiya tavsiflarini, mexanik legirlash yo‘li bilan kerakli ho
-
latga keltirish mumkin. Bunda kukun komponentlar maxsus qurilma 
– “attritor” yordamida aralashtiriladi. Oksidlar, nitridlar va boshqa 
birikmalarning nanodispers zarralari ko‘rinishidagi mustahkamlovchi 
faza mis bilan legirlovchi qo‘shilmalar o‘rtasidagi mexanokimyoviy 
reaksiyalar natijasida hosil bo‘ladi.