Materiallarining izohli bibliografiyasi

Jergashev, B. 
Ideologija nacional’no-
osvoboditel’nogo dvizhenija v Buharskom jemirate. – Tashkent: Fan, 1991. – S.74; 
Mirzozoda, X. 
Mirzo Siroj // Entsiklopediyai adabiyotu san’ati tochik. – Dushanbe: 
Entsiklopediya, 1989;
 Nizomiddinov, Ilyos. 
Sayyohlarning yozganlari. – Toshkent, 
1960. – B.36 – 48; 
Radzhabova, S. 
Mirzo Sirodzh i gazeta «Buxoroi sharif». –
 
Jergashev, B. 
Pamjatniki istorii i kul’tury Buhary. – Buhara, 1995. T.4. – S.140 – 
143; 
Reichmuth, Philipp
. Muslimische Öffentlichkeit... – 
Р
.22 – 25. 
163
Usmonov, I., Davronov, D. 
Ta’rixi matbuoti tochik. – Dushanbe, 1997. – B.34. 
164
Milliy maishat // Tarjimon. 1912. 
№
4. 
165
Samojlovich, A. 
Pechat’ russkih musul’man // Mir islama. 1912. 
№
1. – S.478. 
166
Reichmuth, Philipp
. Muslimische Öffentlichkeit... – 
Р
.27 – 29. 
167
Milliy maishat // Tarjimon. 1912. 
№
12. Ayrim tadqiqotlarda Yusufzoda “Mulla 
Nasriddin” jurnalining forscha qismi muharriri bo‘lganligi ta’kidlanadi: 
Gafarov, N. 
Po stranicam gazety «Buxoroi sharif» (o pervoj tadzhikskoj presse). – Hudzhand: 
Varodud, 1999. – S.9; 
Rzehak, Lutz
. Vom Persischen zum Tadschikischen. 
Sprachliches Handeln und Sprachplanung in Transoxanien zwischen Tradition, 
Moderne und Sowjetmacht (1900 – 1956). – Wiesbaden: Reichert, 2001. – 
Р
.43. 
168
Atabaki, Turaj. 
Transkaspiyskiye svyazi djadidov. –
 Alimova D. 
Markaziy Osiyo 
XX asr boshida: islohotlar, yangilanish, taraqqiyot va mustaqillik uchun kurash 
(jadidchilik, muxtoriyatchilik, istiqlolchilik). Xalqaro konferentsiya materiallari. – 
Toshkent: Ma’naviyat, 2001. – B.38 – 43. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
36 
1912-yil iyul oyidan “Buxoroi Sharif”ga ilova tarzida o‘zbek (turkiy) 
tilida “Turon” gazetasi nashr qilina boshlandi. Ushbu gazeta haftada 2 marta 
chiqib turdi va o‘sha yilning sentyabr oyida mustaqil nashr sifatida faoliyat olib 
bordi. “Turon”ga muharrir qilib 1906 – 1911 yillarda Turkiyada tahsil olgan va 
Istanbuldagi buxoroliklar Jamiyati
169
ning faol a’zolaridan biri bo‘lgan G‘iyos 
Usmonov tayinlandi. Buxoro gazetalari xalq orasida qisqa vaqt ichida ancha 
shuhrat topdi. Ushbu ikki gazeta umumiy shaklda 2600 obunachiga (“Buxoroi 
Sharif” – 800, “Turon” – 1800) ega edi.
170
1913-yil yanvar oyiga kelib “Buxoroi Sharif” va “Turon” gazetalari 
Rossiya siyosiy agentligi yordamida bevosita amir tarafidan yopib qo‘yildi. 
Buxorodan “Tarjimon”ga kelgan xabarlarga ko‘ra, gazetalarning yopilishiga 
asosiy sabab Rossiya haqida tanqidiy maqola nashr qilinganligi ko‘rsatildi.
171
Buxoroliklar gazetalarning yopilishida ruslarning ishtiroki bo‘lmagan, deb 
hisobladilar. Ular gazetalarning to‘xtatilishiga bevosita o‘zlarining nomaqbul 
ishlari oshkora bo‘lishidan xavfsiragan Buxoro ma’murlarini aybladilar.
172
O‘rta 
tilda nashr qilingan ushbu gazetalarning yopilishiga munosabat bildirgan 
Gasprinskiy, ularni amirlikdagi madaniyat va taraqqiyot namunasi deb qaradi va 
gazetalarning qayta faoliyatini boshlashiga doir amirdan oqilona qaror 
bo‘lishiga ishondi.
173
Afsus, gazetalar qayta nashr qilinishiga ruxsat berilmadi. 
1913-yil aprel oyida Samarqandda Mahmudxo‘ja Behbudiy tarafidan, 
Ziyo Said ta’rifiga ko‘ra, samarqandlik jadidlarning to‘ng‘ichi bo‘lgan 
“Samarqand” gazetasi ta’sis qilindi. Behbudiy gazetani o‘z mablag‘i hisobiga 
chiqardi va 5 oydan so‘ng moliyaviy qiyinchilik tufayli uni to‘xtatishga majbur 
bo‘ldi. Gazeta 45-sonidan so‘ng qayta chiqmadi.
174
Gasprinskiy “Samarqand” 
gazetasining yopilishi haqidagi xabarni berar ekan, undan juda afsuda ekanligini 
yozgan edi. “Behbudi, – yozadi u, – gazeta nashrini juda kuchli g‘ayrat bilan 
boshlagan edi, ammo turkistonliklar orasida o‘z tillaridagi gazeta uchun 1000 
obunachi topilmadi.”
175
To‘lagan Xo‘jamyorov (Tavallo) “Samarqand” gazetasi 
yopilgan kunni “milliy motam kuni” deb e’lon qildi. Bu haqda “Tarjimon”ga 
yuborgan maqolasida shunday yozadi: “Turkistonda bizning birgina gazetamiz 
bor edi. Gazetaning yetarli obunachilari topilmay 1000 rubl zarar ko‘rishi 
oqibatida to‘xtashga majbur bo‘ldi. Biz, 10 millionlik Turkiston aholisi birgina 
169
Buxoroliklarning Istanbuldagi faoliyati bo‘yicha, qarang: