Materiallarining izohli bibliografiyasi

Dobrosmyslov, A. 
Tashkentskaja pressa // Srednjaja Azija. 1910. 
№
3. – S.150; 
Khalid, Adeeb
. The Politics... – 
Р
.123. 
155
Dobrosmyslov, A. 
Tashkentskaja pressa... – S.150 – 151; 
Said, Ziyo
. O‘zbek 
vaqtli... – B.48. 
156
Zarif Tashkandiy. 
[Turkistonda...] // Tarjimon. 1907. 
№
8. 
157
Ismail Gasprinskij. Istoriko-dokumental’nyj... – S.433 – 434; 
Jalolov, A.A. 
O‘zbek 
ma’rifatparvarlik adabiyotining rivojlanish jarayoni (XIX asr oxiri – XX asr 
boshlari). Filol. fan. dokt. avtoref. – Toshkent, 1994. – B.13. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
34 
kuch sifatida namoyon qilib ulgurdi. Bu urinishlar davomida ular bevosita 
“Tarjimon”ning til birligi, ta’lim muassasalarining islohi va boshqa shunga 
o‘xshash tashabbuslaridan ozuqa olganligini ham aytib o‘tish kerak.
158
O‘z 
navbatida “Tarjimon” gazetasi ham, uning yozishicha, taraqqiyotga xizmat 
qilgan Turkiston gazetalarini qo‘llab turdi va yosh muharrirlarni turli 
tazyiqlardan, ayniqsa ularni turkistonliklar so‘zlashadigan “sart tili”ni buzishda 
ayblagan hamda ularni ta‘qib qilishga bosh bo‘lgan N.Ostroumovdan himoya 
qildi. Gasprinskiy Ostroumovning Turksitonda olib borayotgan ishlaridan o‘ta 
noroziligini hech qachon yashirmadi va ochiq uni boshqalarning ishiga sababsiz 
“burun so‘qish” va shaxsni hurmat qilmaslikda aybladi.
159
Buxoro amirligida rus Turkistonidan farqli tarzda birinchi matbuot nashri 
O‘rta Osiyoda gazeta nashr qilaina boshlagandan deyarli yarim asr vaqt 
o‘tibgina paydo bo‘ldi. Ostroumov “Turkiston Viloyatining gazeti”da 
Gasprinskiyning 1893-yilgi Turkiston sayohati davomida Buxoro amiri 
Abdulahadxon bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvidan so‘ng amir Gasprinskiyning 
Buxoroda gazeta nashr etish taklifiga rozilik bildirgani haqida xabarni tarqatgan 
edi. Gasprinskiy bu xabar paydo bo‘lishi bilan darhol uni noto‘g‘ri xabar 
ekanligini e’lon qildi.
160
Albatta, bu kabi noto‘g‘ri xabarlar Gasprinskiyni 
Turkistondagi ayrim “tayanch nuqtalari”dan mahrum qilishga qaratilganini 
ko‘rish qiyin emas. Buxoro jadidlari, keyinroq “Yosh buxorolilar” nomini olgan 
taraqqiyparvarlarning faoliyati 1910-yildan keyin ancha jonlangani kuzatiladi. 
Ular dastlab ayrim sohalarda, xususan, ta’lim tizimida islohotlarni amalga 
oshirishga targ‘ib qildilar va amirlikning turli shaharlarida yangi usul 
maktablarini tashkil etishga ko‘proq e’tibor qaratdilar. Ma’lumki, Buxoro amiri 
Rossiya siyosiy agentligining ruxsatisiz hech qanday mustaqil siyosat yuritishga 
haqqi yo‘q edi. Amirlikdagi barcha siyosiy masalalar albatta rus siyosiy agenti 
bilan maslahat qilinar edi. Bu vaziyatini juda yaxshi anglagan Mirzo 
Muhiddin
161
va Mirzo Siroj Hakim
162
kabi buxorolik taraqqiyparvarlar yahudiy 
158
[Tashkanda...] // Tarjimon. 1908. 
№
15; 
Said, Ziyo
. O‘zbek vaqtli... – B.36 – 37. 
159
Mizon (adabiy, maishiy va tanqidiy bahslar) // Tarjimon. 1906. 
№
117; 
[Tashkanda...] // Tarjimon. 1906. 
№
107; Osiyo g‘azetasi // Tarjimon. 1908. 
№
30; 
Bizim matbuot // Tarjimon. 1908. 
№
72. 
160
Idoradan tashih // Tarjimon. 1893. 
№
22. 
161
Mirzo Muhiddin (Mansurov) haqida, qarang: 
Fomchenko, A. 
Izmenenija v 
jekonomike Buharskogo hanstva v period russkogo protektorata (konec XIX – 
nachalo XX vv.) // Uchenye zapiski Tashkentskogo gosudarstvennogo 
pedagogicheskogo instituta. – Tashkent, 1957. – S.244 – 250;