Materiallar

9.4.  H aroratn in g  o ‘zgarishidan  va  ta y an ch larn in g   ch o ‘kishidan 
hosil  boMadigan  k o 'ch ish la r
Statik  aniq  sistemalarda  haroratning  o 'zg arish i  sterjenda  ko'chishlar 
paydo  bo'lish iga  olib  keladi.  M asalan,  harorat  ta ’sirida  sterjen  uzayishi, 
qisqarishi  va  qiyshayishi  mumkin.  Haroratning  o'zgarishi  statik  aniq  siste­
m alarda  qo'shim cha  zo'riqishlar  paydo  qilmaydi.
Y uqorida  ko'rib  o'tilgan  Mor  formulasini  (9.7)  harorat  ta ’sirida  hosil 
bo'lgan  ko'chishlarni  aniqlash  masalasiga  tatbiq  etamiz.
Harorat  ta’sirida  bo'lgan  inshootdan  biror  dx  bo'lakchani  ajratib  olay- 
lik.  BoMakchaning  ustki  tolalarining  harorati  t,  pastki  tolalarining  harorati 
esa t2  bo 'lsin.  Harorat  boMakchaning  ko'ndalang  kesim ida  bir tekisda to 'g 'ri 
chiziq  qonuni  bo'yicha  tarqalgan,  deylik  (9.14-rasm,  a).

---

H arorat  t a ’siridagi  chiziqli  kengayish  k o effitsie n ti  a  
boMsa, 
boMakchaning  ustki  tolasi  a t ,d x ga,  pastki  tolasi  esa  a t 2d x  masofaga  uza- 
yadi  (9.14-rasm,  b).
A gar  kesim   gorizontal  o ‘qqa  nisbatan  sim m etrik  boMsa,  u  h olda 
boMakchaning  harorat  ta’sirida  o ‘rtacha  uzayishi
= g(f, 
+ t_2}d x
2
boMadi.  BoMakchaning  ko'ndalang  kesimlari  bir-biriga  nisbatan
h
burchakka  og‘adi.
Harorat  ta ’sirida  siljish  deformatsiyasi  ro‘y  bermaydi.
Bulami  e ’tiborga  olsak,  Mor  formulasi  (9.7)  quyidagi  ko‘rinishga  keladi:
A P>
  =  
+ 
(9.11)
"  
0 
L 
0
Arar  sterjenlarning  ko'ndalang  kesimlari  o'zgarm as  bo'lsa,  integrallar 
birlik  epyuralarining  yuzalari  sifatida  hisoblab  topilishi  mumkin,  u  holda 
harorat  ta ’sirida  vujudga  kelgan  ko'chishlarni  aniqlash  formulasi,  quyidagi 
sodda  ko'rinishni  oladi:
+ 
(9-12)
Bu  yerda 
va  a>jj  -   birlik  epyuralar 
va  дг  ning  yuzalari.
(9.1 2) 
form ula  tarkibidagi  h adlarning  ish o rasi  d efo rm atsiy an in g  
yo'nalishiga  bogMiq:  agar  harorat  ta ’sirida  vujudga  kelgan  ko'chishning 
yo'nalishi  birlik  kuch  ta ’sirida  vujudga  kelgan  ko'chish  yo'nalishi  bilan  bir 
xil  bo'lsa,  ishora  musbat,  aks  holda  manfiy  olinadi.

---