|
R ^ R 4 = R K
r
2 =
r
3=
r
va bu (15.1) shartni q anoatlantirilganligig ini anglatadi. 15.13-rasm da
ko'rsatilgan zanji. uchun tuzilgan Kirxgof tenglamasidan, galvanometr orqali
oMadigan muvozanatlashmagan ko‘prik tokini aniqlash qiyin emas:
. _
R t + R^ — R, + R4
lr ~ £ Л . В Д + RtR2RA + R ^ R 4 + R ^ R ,
(] 5 ‘2)
Bunda to k manbayi va galvanom etm ing ichki qarshiligi R,, R2, R
3
va
R
4
laming qiymatidan ancha kichik deb
faraz qilinadi. Datchik ishlagan paytda
R, qarshilik Д R ga o ‘zgaradi va R, = Rg
+ ARgl, R
2
= R
3
= R, R
4
= Rg boMadi.
Bu h o ld a (1 5 .2 ) ifo da quyidagi
ko‘rinishni oladi:
ДR .
h = -
2 (R + Rg) Rg
Shunday qilib, galvanometrdan oqib
o ‘tuvchi tok datchikning qarshiligiga va,
binobarin, oMchanayotgan deformatsiya-
ga proporsional ekan.
Qarshilik datchiklarining asosiy nuqsoni harorat nuqsonidir. Harorat
o ‘zgarganda datchikning qarshiligi sezilarli darajada o ‘zgaradi.
Harorat nuqsonini qoplash maqsadida ko‘prik sxemasidagi R4 datchiki
R, datchikka yopishtirmay ulanadi va ustiga teploizolatsion material yopila-
di. Bunday holatda har ikkala datchikning harorati bir xil boMadi, muvo
zanat saqlanadi.
Murakkab konstruksiyalarning kuchlanish holatini tadqiq etishda, ko‘plab
datchiklar yopishtirishga va ulardan oMchov sanoqlari olishga to ‘g ‘ri kela
di. Bunda galvanometr hamda R2 va R3 qarshiliklar hammasi uchun umu-
miyligicha qolaveradi, R, va R., juft qarshiliklar esa har bir tekshirilayotgan
nuqta uchun sxem aga navbatm a-navbat ulanadi. M anbadagi kuchlanish
o‘zgarishidan soqit boMish uchun, ya’ni
uni chetlab o ‘tish maqsadida, har bir sa-
noq olishdan ilgari, o ‘zgaruvchi qarshi
lik r yordamida ko'prik muvozanatlana-
di (балансировка qilinadi), (15.14-rasm).
OMchashlarning ko‘rib o ‘tilgan usu
li, tabiiyki, yuklar statik ta ’sir etgan hol
lar
uchun
y aro q lid ir.
T ez
sodir
boMadigan jarayonlarda maxsus asbob va
usullardan foydalaniladi. Deformatsiya-
larni yozib olish uchun ossillograflar
qoMlaniladi, sxem a tarkibiga kuchaytir-
gich (усилитель) q o ‘shiladi.
Kuchlanishlami optik usulda tadqiq etishning mohiyati shundan iboratki,
bunda optik aktiv materialdan (masalan, organik oynadan) yasalgan shaffof
(прозрачный) model yuklanganda qutblangan yorug‘lik uni yoritadi. Mod-
elning ekrandagi tasvirida tasmalar sistemasi paydo boMadi, tasmalaming shakli
va joylanishi modelning kuchlanish holatiga bogMiq. Olingan suratlami tahlil
qilish asosida hosil boMgan kuchlanishning qiymati aniqlanadi.
Qalinligi o ‘zgarmas boMgan modellarda optik usul yordamida tekis kuch
lanish holatini osongina tahlil qilsa boMadi. Ayni chog'da hajmiy kuchla
nish holatini tahlil qiladigan usullar ham mavjud. Ammo bu masala tajriba
texnikasi jihatidan ham, olingan natijalarni qayta ishlash jihatidan ham an-
cha murakkab masala sanaladi.
Tekis modelni monoxromatik nurda yoritish holatini ko'rib oMamiz.
Uskunaning sxemasi 15.15-rasm da keltirilgan. Ushbu uskunada S -
yorugMik manbayi, 1 - kondensator, 2 - yorugMik filtri,
6
- obyektiv, 7 -
ekran. Model (4) ikkita qutblantiruvchi element (3) va (5) orasiga joylana-
di. Ularning birinc'.iisi - polyarizator, ikkinchisi - analizator deb ataladi.
Polyarizator va inalizatorlaming optik o ‘qlari orasidagi burchak 90° ni tashkil
etadi. Bunda polyarizator 3 dan o ‘tgan yorugMik tutami gorizontal tekislik-
da qutblanadi (qutblanish vektori gorizontal holatda joylashadi, yorugMik
tebranishlari esa vertikal tek islik b o ‘yicha so d ir boMadi). Q utblangan
yorugMik tutami analizatordan oMmaydi va ekran yorishmaydi. Polyarizator
va analizator, aytishlaricha, qorong‘ulikka o ‘rnatiladi. Model yuklanganida
qutblanish tekisligi aylanadi, natijada analizatordan qisman yorugMik o ‘tadi
va ekranda yorug‘ va qora tasmalar paydo boMadi.
Bu hodisani batafsilroq ko‘rib oMamiz. Qutblangan yorugMikni o ‘xshashi
(аналоги) ko‘ndalang mexanik tebranishlar boMib, ularning ko‘chishlari (J
garmonik qonun bo‘yicha o ‘zgaradi.:
Bu yerda со - ko‘ndalang tebranishlar chastotasi boMib, qiymati yorugMik
toMqini chastotasiga teng, a - tebranishlar amplitudasi, qiymati yorugMik
tutamining yorqinligiga (яркость) teng.
G orizontal tekislikda qutblangan yorugMik tutam i z o ‘riqqan shaffof
modeldan o ‘tadi, deylik (1 5 .16-rasm). Vertikal tekislikdagi OA k o ‘chishni
bosh o ‘qlar x va у bo‘yicha tashkil etuvchilarga ajratamiz.
U holda,
Ux = a c o s a - s i n o ) t va U = a s m a - s m c o t ga ega boMamiz.
Optik aktiv materialga kuchlanish berilsa, u anizatropga aylanadi va Ox
hamda Oy tekisligidan o ‘tayotgan yorugMikning tezligi C x hamda Cy har xil
boMib qoladi. Optik aktiv materialga kuchlanish berilsa, u anizatropga ayla
nadi va Ox hamda Oy tekisligidan o'tayotgan yorugMikning tezligi C x ham-
U = f sin cot,
da Cy har xil boMib qoladi. Shuning
uchun qalinligi h boMgan plastinka-
dan o'tayotgan yorugMikning o ‘tish
vaqti ham turlicha boMadi:
0 %
hamda Oy tekisliklarida toM-
qinlar tenglamalari plastinkadan o ‘t-
gandan keyin quyidagicha ifodalanadi:
Ux ^ a s m o r - s i n a ^ / - ^ . )
(15.3)
Shunday qilib, tebranishlar faza
bo‘yicha siljigan boMadi. Fazalar far-
qi quyidagiga teng:
a ( t y ~ t x) .
Qorong‘uga m oslab o ‘rnatilgan
analizatordan faqat gorizontal tebra
nishlar o ‘tadi, ya’ni
U' - 0 В 2 - 0 5 , = ОА^ cos a - ОА, s in o r,
Yoki (15,3) ifodalarga muvofiq,
U ] = a s i n a • cosarj^sin co{t ~ t T) ~ sin co[t - / V) J . .
B a’zi soddalashtirishlardan so‘ng uzil-kesil quyidagi tenglam aga ega
boMamiz:
U' = a s \n 2 a - s m c o —— - • c o sta
2
(
t - t '
t —
V
2
Bundan ko ‘rinadiki, namuna va analizatordan o ‘tgan toMqinning ampli
tudasi
a = a s m l a -sin со^
— boMadi.
(15.4)
B inobarin, ekranga tushayotgan yorugMik intensivligi fazalar farqi
Do'stlaringiz bilan baham: |
