Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Sovitish-moylash moddalarining tarkibi.
Metallarni kesib-ishlashda 
qo’llaniladigan sovitish-moylash suyuqliklarini uchta guruxga bo’lish 
mumkin. 
I
- Suvli suyuqliklar: 
1 ) elektrolitli eritmalari; 
2 ) yuvuvchi moddali eritmalari; 
3 ) emulsiya; 
4 ) moylarning yarimtiniq eritmalari. 
II. Moylar: 
1 ) mineral; 
2 ) cho’kindili mineral; 
3 ) tabiiy moylar. 
III. Gazlar. 
Suvli suyuqliklar katta sovitish qobiliyatiga ega. YAngi qiyin ishlov beriladigan
metallar va qotishmalarning keng ko’lamda tarqalishi bilan suvli suyuqliklar 
borgan sari katta maonoga ega bo’lmoqda. 
Suvli suyuqlik va moylarning sovitish-moylash xossalari, ularning 
tarkibiga turli moddalarini qo’shish bilan oshadi. 
Sovitish-moylash suyuqliklari ishlov berish turi va maoromini, detal va 
kesuvchi asbob materialining xossalarini, ishlov berilgan yuza tozaligiga talablar,
ishlolov berish aniqligini hisobga olib tanlanishi kerak. 
Suvli suyuqliklar: yo’nish, parmalash, razvertkalash, frezerlash, jilvirlash, 
rezoba ochish uchun; moylar: xoninglash, metchiklar va plashkalar bilan rezoba 
15
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 783-pg 

---

50 
ochish, tish ochish, chuqur teshiklarni parmalash, avtomat ishlov berish uchun
tavsiya etiladi. 
Metall kesuvchi asboblar bilan (keskichlar, parmalar, frezalar) qora ishlov 
berish uchun, shuningdek jilvirlash uchun yaxshi sovitish xususiyatlariga ega 
bo’lgan suyuqliklar yaroqli hisoblanadi. 
Bunday ishlarda elektrolitlarning suvdagi eritmalari yoki 2,5-30% li 
emulosiya, jilvirlash uchun 1 – 2 % li moy eritmalari qo’llaniladi. 
Qiyin ishlov beriladigan materiallarni kesib ishlashda, shuningdek toza sidirish, 
rezoba ochish, shakldor yo’nish kabi operasiyalar uchun kesish va sovitish-
moylash xususiyatlari yuqori bo’lgan suyuqliklar talab etiladi. 
Metallarga kesib ishlov berishda qo’llaniladigan suvli emulsiyalar 
tarkibida 2 – 10 % emulsol mavjud. 
Eng ko’p tarqalgan spirtli emulsolning taxminiy tarkibini (% larda) keltiramiz. 

Olein kislotasi 6 – 10 %; 

Kanifol 7 – 10 %; 

Mineral moy 75 – 80 %; 

Spirt 3 – 4 %; 

Suv 3 – 7 %. 

Kaustik soda eritmasi 3 – 4 % 
Emulsiyani 
tayyorlashda 
suvni 
dastlab 
kalsiyli 
soda 
yoki 
natriy 
geksametafosfati bilan yumshatiladi. 
Moylar ichida eng ko’p tarqalgani 
sulofofrezol 
deb 
ataluvchi 
moy
hisoblanadi. Uning tarkibida 70 – 78 % 
vereten, 1,8 – 2,0 % nigrol, 1,8 – 2,0 % 
oltingugurt moylari mavjud. 
14-rasm. Keskichlarni 
ichidan sovutish sxemasi 

---

51 
Ishlatish jarayonida sovitish-moylash suyuqlarining tarkibi va xossalari
o’zgaradi. Suvli eritmalar engil parchalanadi, bunda stano’k detallarida 
kukunsimon chang to’planadi, bu yuqori ishqalanish, eyilish va korroziyaga olib 
kelishi mumkin. SHuning uchun stano’klarining ochiq qismlari puxta artilishi va 
moylanishi shart, ayniqsa dasgoh yo’naltiruvchilari. Suvning parlanishida 
elektrolitning eritmadagi konsetrasiyasi ortadi, bu ishchilarni teri kasalliklari olib
kelishi mumkin va stano’klarni bo’yuqlari emirilib ketadi. SHunga asosan 
sovitish-moylash suyuqliklari muayyan chegaralarda davriy ravishda nazorat 
qilinib turilishi shart. 
