Matematika oqíTÍw metodikasí

 
 
 
 
 
 
 
13

---

2-§.
 
BASLAWÍSH KLASLARDA MATEMATIKA OQÍTÍW 
METODIKASÍ PÁN SÍPATÍNDA 
Házirgi zaman baslawısh bilimlendiriwdiń ózi neden ibarat 
bolıwı kerek? Bala 1-4-klaslarda qanday bilimge iye bolıwı kerek? 
Balalarımızǵa qashannan baslap, qanday qılıp, qanday usılda milliy 
qádiriyatlarımız, úrp-ádetlerimizdi úyretiwimiz, tereń ańlatıwımız 
kerek? Degen sorawlar baslawısh tálim aldında tiykarǵı másele bolıp 
kelmekte. Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov bizde «hár qanday 
oqıw 
basqıshına 
anıq 
talaplar 
standart 
dárejesinde 
kórsetilmegen»ligin aytıp ótti, bilimlendiriw proсesiniń barlıq 
basqıshları ushın usınday talaplar islep shıǵıw zárúrligin birinshi 
márte tiykarlap berdi.
Sońǵı jıllarda mámleketimizde orta mektepte matematika 
oqıtıw, ásirese, baslawısh tálim sistemasında óz kólemi hám 
áhmiyeti tárepinen júdá úlken bolǵan ózgerislerdi ámelge asırdı hám 
asırmaqta. Ásirese, Respublikamızdıń ǵárezsizligi, mektepler 
haqqındaǵı Nızam hám pármanlardıń shıǵarılıwı bunıń birden-bir 
dálili bolıp esaplanadı.
Házirgi soсiallıq-ekonomikalıq qatnaslardıń qáliplesiw proсesi, 
bazar qatnaslarınıń básekelesiwi «Kadrlar tayarlaw milliy dástúri», 
«Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızam talapları baslawısh klasta 
matematika oqıtıw metodikasına óz tásirin ótkermey qoymaydı, 
kerekli ózgerisler talap etip, hár bir baslawısh klass oqıtıwshısı 
aldında úlken wazıypa qoyadı. 
Matematika sózi áiyemgi grekshe – «mathema» sózinen alınǵan 
bolıp, onıń mánisi «pánlerdi biliw» degendi bildiredi. Matematika 
pániniń úyrenetuǵın nársesi (obyekti) keńislik formalar hám olar 
arasındaǵı shamalıq qatnaslardan ibarat bolıp esaplanadı. 
Mektep matematika kursınıń maqseti oqıwshılarǵa olardıń 
psixologiyalıq ózgesheliklerin esapqa alǵan halda matematikalıq 
bilimler sistemasın beriwden ibarat bolıp esaplanadı. 
Bul matematikalıq bilimler sisteması belgili usıllar (metodika) 
arqalı oqıwshılarǵa jetkeriledi. 
«Metodika» grekshe sóz bolıp, «metod» degeni «jol» degen 
mánisti bildiredi. 
14

---

Matematika metodikası pedagogika pánleri sistemasına kiriwshi 
pedagogika pániniń tarmaǵı bolıp, jámiyet tárepinen qoyılǵan oqıtıw 
maqsetlerine muwapıq, matematikanı oqıtıw nızamların matematika 
rawajlanıwınıń belgili basqıshında engiziledi. Mektep aldına házirgi 
zaman prinсipial jańa maqsetlerdiń qoyılıwı matematika oqıtıw 
mazmunınıń túpten ózgeriwine alıp keldi. 
Baslawısh klass oqıwshılarına matematikadan nátiyjeli bilim 
beriliwi ushın keleshek oqıtıwshı baslawısh klaslar ushın islep 
shıǵarıw matematika oqıtıw metodikasın iyelep, tereń ózlestirip 
alıwı zárúr. 
Baslawısh klaslarda matematikanı oqıtıw metodikası predmeti 
tómendegilerden ibarat: 
1. Matematikanı oqıtıwdan kózde tutılǵan maqsetlerdi tiykarlaw 
(Ne ushın matematika oqıtıladı, úyretiledi?). 
2. Matematika oqıtıw mazmunın ilimiy islep shıǵıw (neni 
úyretiw) sistemalastırılǵan bilimler dárejesin oqıwshılardıń jas 
ózgesheliklerine sáykes keletuǵın qılıp qanday bólistirilse, pán 
tiykarların úyreniwde sistemalılıq támiyinlenedi, oqıw jumıslarına 
oqıw 
shınıǵıwları 
beretuǵın 
oqıw 
júkleme 
orınlanadı, 
bilimlendiriwdiń mazmunı oqıwshılardıń real biliw imkaniyatlarına 
sáykes keledi.
3. Oqıtıw metodların ilimiy islep shıǵıw (qanday oqıtıw kerek, 
yaǵnıy, oqıwshılar házirgi kúnde zárúr bolǵan bilimlerdi, uqıplılıq, 
kónlikpelerdi hám aqılıy iskerlik qábiletlerin iyelep alıwı ushın oqıw 
isleri metodikası qanday bolıwı kerek?) 
4. Oqıtıw quralları – sabaqlıq, didaktikalıq materiallar, 
kórsetpeli qurallar, qollanbalar hám texnikalıq qurallardı islep 
shıǵıw (ne járdeminde oqıtıw) 
5. Bilimlendiriwdi shólkemlestiriwdi ilimiy islep shıǵıw. 
(sabaqtı hám bilimlendiriwdiń sabaqtan tıs formaların qanday 
shólkemlestiriw) 
Oqıtıwdıń maqsetleri, mazmunı, metodları, quralları hám 
formaları metodikalıq sistemasınıń tiykarǵı komponentlerinde 
quramalı sistema bolıp, onı ózine tán grafik penen súwretlew 
múmkin. 
15

---

Matematika oqıtıw metodikası basqa pánler, eń dáslep 
matematika páni – óziniń bazalıq páni menen tıǵız baylanıslı. 
Házirgi zaman matematikası natural san túsinigin tiykarlawda 
kóplikler teoriyasına tayanadı. 
Baslawısh klass ushın mólsherlengen házirgi zaman matematika 
sabaqlıǵınıń birinshi betlerinde biz oqıwshılar ushın berilgen 
tapsırmalarǵa dus kelemiz: “Súwrette neshe júk mashinası bolsa, bir 
qatarda sonsha shaqmaqtı boyań, súwrette neshe avtobus bolsa, 2-
qatarda sonsha shaqmaqtı boyań”. 
Bunday tapsırmalardı orınlaw balalardı kórsetilgen kóplikler 
elementleri arasında ózara bir mánisli sáykeslik ornatıwǵa 
iytermeleydi, bul bolsa natural san túsinigin qáliplestiriwde 
áhmiyetke iye. 
Matematika oqıtıw metodikası ulıwma matematika metodikasına 
baylanıslı. Ulıwma matematika metodikası tárepinen belgilengen 
nızamlar kishi jastaǵı oqıwshılardıń jas ózgesheliklerin esapqa alǵan 
halda baslawısh matematika oqıtıw metodikası tárepinen isletiledi. 
Baslawısh klass MOM (matematika oqıtıw metodikası) 
pedagogika hám jańa pedagogikalıq texnologiya páni menen tıǵız 
baylanıslı bolıp, onıń nızamlarına tayanadı. MOM menen 
pedagogika arasında eki tárepleme baylanıs bar. 
Oqıtıw 
maqsetleri 
Oqıtıw 
formaları 
Oqıtıw 
quralları 
Oqtıw 
mazmunı 
Oqıtıw 
metodları 
16

---

Bir tárepten, matematika metodikası pedagogikanıń ulıwma 
teoriyasına tayanadı hám sol tiykarda qáliplesedi, bul jaǵday 
matematika oqıtıw máselelerin orınlawda metodikalıq hám teoriyalıq 
jaqınlasıwdıń bir pútinligin támiyinleydi. 
Ekinshi 
tárepten 
– 
pedagogika 
ulıwma 
nızamların 
qáliplestiriwde jeke metodikalar tárepinen erisilgen maǵlıwmatlarǵa 
súyenedi, bul onıń haqıyqatlıǵı hám konkretligin támiyinleydi. 
Solay etip, pedagogika metodikalardıń konkret materialınan 
“azıqlanadı”, onnan pedagogikalıq ulıwmalastırıwda paydalanıladı 
hám óz náwbetinde metodikalardı islep shıǵarıwda jollama bolıp 
xızmet qıladı. 
Matematika metodikası pedagogika, psixologiya hám jas 
psixologiyası menen baylanıslı. Baslawısh klass matematika 
metodikası bilimlendiriwdiń basqa metodikaları (ana tili, 
tábiyattanıw, súwret hám basqa pánler metodikası) menen baylanıslı. 
Predmetler aralıq baylanıstı durıs ámelge asırıw ushın oqıtıwshı 
bunı esapqa alıwı kerek. 
Ilimiy izertlew metodları – bul nızamlı baylanıslardı, qatnaslardı 
ornatıw hám ilimiy teoriyalardı dúziw maqsetinde ilimiy 
informaсiyalardı alıw usılları bolıp esaplanadı. 
Baqlaw, eksperiment, mektep hújjetleri menen tanıstırıw, 
oqıwshılar jumısların úyreniw, sáwbet hám anketalar ótkeriw ilimiy-
pedagogikalıq izertlew metodlarına kiredi. 
Sońǵı 
waqıtlarda 
matematikalıq 
hám 
kibernetikalıq 
metodlardan, sonday-aq, modellestiriw metodlarınan paydalanıw 
qollanılmaqta. 
Matematika metodikası bilimlendiriw proсesi menen baylanıslı 
bolǵan tómendegi úsh sorawǵa juwap beredi: 
1.
Ne ushın matematikanı úyreniw kerek? 
2.
Matematikadan nelerdi úyreniw kerek? 
3.
Matematikanı qalay úyreniw kerek? 
Matematika metodikası haqqındaǵı túsinik birinshi bolıp 
Shveсariyalıq pedagog matematik G.Pestalosidiń 1803-jılda jazǵan 
“Sandı kórgizbeli úyreniw” shıǵarmasında bayan qılınǵan, baslawısh 
tálim haqqında ullı oyshıl Abu Rayxan Beruniy, Abu Ali Ibn Sino 
hám basqalar tálim hám tárbiya haqqındaǵı pikirleride baslawısh 
17

---

tálim tiykarların úyreniw mashqalaları haqqında óz dáwirinde baslı 
ideyalardı alǵa súrgen. 
Ózbekstanda baslawısh klaslarda matematika oqıtıw metodikası 
menen N.U.Bikboeva, M.Axmedov, Z.Ǵ.Tadjieva, M.E.Jumaev hám 
basqalar shuǵullanbaqta. 
MOM óziniń dúzilis ózgesheligine qarap shártli túrde úshke 
bólinedi. 
1.
Matematika oqıtıwdıń ulıwma metodikası. 
Bul bólimde, matematika pániniń maqseti, mazmunı, forması, 
metodları hám qurallarınıń metodikalıq sisteması pedagogika, 
psixologiyalıq nızamları hámde didaktikalıq prinсipler tiykarında 
ashıp beriledi. 
2.
Matematika oqıtıwdıń arnawlı metodikası. 
Bul bólimde matematika oqıtıw ulıwma metodikasınıń nızam 
hám qaǵıydaların konkret tema materiallarına engiziw jolları 
kórsetiledi. 
3.
Matematika oqıtıwdıń konkret metodikası. 
Bul bólim eki tarqwdan ibarat: 
1.
Ulıwma metodikanıń jeke máseleleri. 
2.
Arnawlı metodikanıń jeke máseleleri. 
Baslawısh matematika oqtıw metodikası pútin pedagogikalıq 
izertlewlerde