Matematika oqíTÍw metodikasí

METODIKASÍNÍŃ MAZMUNÍ
Házirgi 
waqıtta 
ilimiy-texnikanıń 
rawajlanıw 
ásirinde 
matematika zárúrli rol oynaydı. Sonıń ushın keyingi on jıllıqlarda 
mektep matematikasın bir neshe ret reformalawǵa tuwrı keldi. 
Baslawısh klass matematikasın oqıtıw hám onıń dástúrine ózgerisler 
kiritildi. Jańa dástúr boyınsha matematikadan jańa metodikalıq 
sistema islep shıǵıldı. Matematika oqıtıw metodikası, eń dáslep, 
kishi jastaǵı oqıwshılardı ulıwma bir tipte oqıtıw hám tárbiyalaw 
wazıypasın qoyadı. 
Ulıwma metodika baslawısh klass matematikasınıń mazmunın 
hám dúziliwin ashıp beredi, hár bir bólimdi oqıtıwdıń ózine say 
tiyisli metodların úyretedi. 
Jeke metodika matematika oqıtıwdıń tiykarlanǵan metodların 
hám oqıtıw formaların, sonday-aq, oqıw iskerligin shólkemlestiriw 
jolların kórsetedi. Belgili, oqıtıw proсesi tárbiya menen baylanıslı. 
Metodika oqıtıwdı tárbiya menen qosıp alıp barıw jolların úyretedi. 
Baslawısh matematika oqıtıw metodikası bir neshe pánler 
menen úzliksiz baylanıslı. 
1.Oqıtıw tiykarı bolǵan matematika menen. 
2.Pedagogika. 
3.Psixologiya. 
4.Basqa oqıtıw metodikaları menen (rus tili, miynet...). 
Baslawısh matematika oqıtıw kursı oqıw predmetine aylanǵan. 
Baslawısh matematika oqıtıw metodikasınıń oqıtıw wazıypaları: 
1.Tálim-tárbiyalıq hám ámeliy wazıypalardı ámelge asırıwı, 
2.Teoriyalıq bilimler sistemasın úyreniw proсesin jaratıp beriw: 
3.Oqıwshılardıń siyasiy dúńyaqarasın qáliplestiriw jolların 
úyretiwi kerek.Sonday-aq; 
4. Insandı tárbiyalaw wazıypasın jaratıp beredi. 
5. Matematika oqıtıw proсesin miynetti súyiwge, óziniń qádir-
qımbatı, bir-birewge húrmeti sıyaqlı pazıyletlerin tárbiyalawdı óz 
ishine aladı. 
6. Oqıtıw metodikası 1-4 klaslar matematikasınıń dawamı 
bolǵan 5-6 klass matematikası mazmunı menen baylanıstırıp 
oqıtıwdı kórsetedi. 
20

---

Baslawısh matematika kursınıń wazıypası mektep aldına 
qoyılǵan «oqıwshılarǵa pán tiykarlarınan puxta bilim beriwde jańa 
texnologiyalardan paydalanıw, olarǵa házirgi zaman soсiallıq-
siyasiy bilimlerdi beriw, turmısqa, kásiplerdi durıs tańlawǵa 
úyretiw» sıyaqlı wazıypalardı sheshiwde járdem beriwden ibarat. 
Solay etip, basqa hár qanday oqıw predmeti sıyaqlı matematika 
baslawısh kursı matematika oqıtıwdıń maqseti úsh faktor menen 
belgilenedi: 
1.
Matematika oqıtıwdıń ulıwma bilim beriwshilik maqseti. 
2.
Matematika oqıtıwdıń tárbiyalıq maqseti. 
3.
Matematika oqıtıwdıń ámeliy maqseti. 
Matematika oqıtıwdıń ulıwma bilim beriwshilik maqseti óz 
aldına tómendegi wazıypalardı qoyadı: 
a) oqıwshılarǵa málim bir dástúr tiykarında matematikalıq 
bilimler sistemasın beriw. Bul bilimler sistemasın pán sıpatındaǵı 
matematika haqqında oqıwshılarǵa jeterli dárejede maǵlıwmat 
beriwi, olardı matematika pániniń joqarı bólimlerin úyreniwge 
tayarlawı kerek. 
Bunnan tısqarı, dástúr tiykarında oqıwshılar oqıw proсesinde 
alǵan bilimleriniń isenimli ekenligin tekserip biliwge úyreniwi, 
baqlawdıń tiykarǵı metodların iyelewi kerek. 
b) oqıwshılardıń awızeki hám jazba matematikalıq bilimlerin
anıqlaw. 
Matematikanı úyreniw oqıwshılardıń óz ana tillerinde qátesiz 
sóylew, óz pikirin anıq, qısqa etip bayan ete biliw bilimlerin 
ózlestiriwine járdem beriwi: 
v) oqıwshılardı matematikalıq nızamlar tiykarında real 
haqıyqatlardı biliwge úyretiwi kerek. 
Bunday bilimler beriw arqalı, oqıwshılardıń qıyalıy túsinikleri 
qáliplesedi hám logikalıq oylawı jáne de rawajlanadı. 
Baslawısh matematika oqıtıwdıń tárbiyalıq maqseti óz aldına 
tómendegi wazıypalardı qoyadı:
a) oqıwshılarda ilimiy dúńyaqarasın qáliplestiriw. 
b) oqıwshılarda matematikanı úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıǵın 
oyatıw. 
Baslawısh klass oqıtıwshısınıń wazıypası oqıwshılarda biyǵárez 
logikalıq pikirlew qábiletlerin qáliplestiriw menen birge olarda 
21

---

matematikanıń nızamların úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıǵın 
tárbiyalawdan ibarat. 
v) oqıwshılarda matematikalıq túsinikti hám matematikalıq 
mádeniyattı qáliplestiriw. 
Matematika sabaqlarında úyreniletuǵın turaqlı sózler, ámel 
belgileri, túsinik hám olar arasındaǵı nızamlar oqıwshılardı 
ádettegidey pikirlewge úyretedi. 
Baslawısh klaslarda matematika oqıtıwdıń ámeliy maqseti óz 
aldına tómendegi wazıypalardı qoyadı:
a) oqıwshılar matematika sabaǵında alǵan bilimlerin kúndelikli 
turmısında ushırasatuǵın elementar máselelerdi sheshiwge úyretiw, 
oqıwıshılarda arifmetikalıq ámeller orınlaw bilimlerin qáliplestiriw 
hám olardı bekkemlew ushın arnawlı dúzilgen ámeliy máselelerdi 
sheshiwge qaratıw: 
b) matematika oqıtıwda texnikalıq qural hám kórgizbeli 
qurallardan paydalanıw bilimlerin qáliplestiriw. Bunda dıqqat 
oqıwshılardıń kesteler hám esaplaw qurallarınan paydalana alıw 
bilimlerin quramalastırıwǵa qaratıladı. 
v) oqıwshılardı ózbetinshe matematikalıq bilimlerdi iyelewge 
úyretiw. 
Oqıwshılar imkanı barınsha ózbetinshe nızam qatnasların ashıw, 
kúshi jetetuǵın dárejede ulıwmalastırıwı, sonday-aq awızeki hám 
jazba mazmunlar shıǵarıwǵa úyreniwi kerek. 
Oqıtıw nátiyjeliligin zárúriy hám kerekli shárti oqıwshılardıń 
úyrenilip atırǵan materialdı ózlestiriwi ústinen baqlawı bolıp 
tabıladı. Didaktikada onı ámelge asırıwdıń túrli kórinisleri islep 
shıǵılǵan: (oqıwshılardan awızeki soraw; baqlaw isleri; úy 
jumısların tekseriw, testler, texnikalıq qurallar járdeminde sınaw). 
Didaktikada sabaq túrine, oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine hám
t.b. baylanıslı tárizde baqlawdıń hár qanday kórinislerinen 
paydalanıwdıń maqsetke muwapıqlıǵı máseleleri, sonday-aq, 
baqlawdı ámelge asırıw metodikası jeterli dárejede islep shıǵılǵan. 
Baslawısh mektepte matematika oqıtıw metodikasında 
ózbetinshe hám baqlaw jumısları, oqıwshılardan individual jazba 
soraw ótkeriwdiń nátiyjeli quralları jaratılǵan. Bazı didaktikalıq 
materiallar dástúriniń shegaralanǵan sheńberindegi máselelerdiń 
ózlestiriliwin reyting sistemasında baqlaw ushın, basqaları baslawısh 
22

---

mektep matematika kursınıń barlıq tiykarǵı temaların baqlaw ushın 
mólsherlengen. Ayırım didaktikalıq materiallarda (ásirese, kem 
komplektli mektep ushın arnalǵan) oqıtıw xarekterindegi materiallar, 
basqalarında bolsa baqlawdı ámelge asırıw ushın materiallar kóbirek 
boladı. 
Baslawısh mektep matematikasında barlıq didaktikalıq
materiallar ushın ulıwma nárse-tapsırmalardıń quramalılıǵı boyınsha
bólistiriliwi bolıp esaplanadı. Bul materiallardı dúziwshilerdiń 
pikirine bola, belgili tema boyınsha tapsırmanıń ayırım usılın 
orınlawı oqıwshınıń bul temanı tek ózlestirgenligi haqqında emes, al 
onı tolıq anıqlanǵan dárejede ózlestirgenligi haqqında da maǵlıwmat 
beredi. 
Matematika oqıtıw metodikasında «oqıw materialın ózlestiriw 
dárejesi» túsiniginiń mazmunı tolıq ashıp berilmegen. Oqıtıwshılar 
ushın qollanbalarda didaktikalıq materialdıń ol yamasa bul 
tapsırması qaysı dárejege sáykes keliwin anıqlawǵa imkaniyat 
beretuǵın kriteriyalar joq. 
Ámeliyatta oqıtıwshılar kóbinshe ayırım tapsırmanıń usıllarınan 
biri basqalarınan ápiwayıraq yamasa quramalıraq dep aytadı. 
Bunnan tısqarı, didaktikalıq materiallar qanshelli sheber dúzilgen 
bolmasın, olardıń mazmunı hám dúziliwinde qanshelli ónimli hám 
tereń pikirler ámelge asırılmasın, olar bári-bir barlıq metodikalıq 
wazıypalardı tez sheshiwge tayar emes, sebebi, hátte hár qanday 
úyretiwshi mashina oqıtıwshınıń intuiсiyasın almastıra almaydı. 
Solay etip, didaktikalıq materiallardı oqıwshılardıń oqıw 
materialların ózlestiriw dárejesin baqlaw usıllarınan biri sıpatında 
qaraw kerek. Sonıń menen birge, anıq belgili usıl usı klass, sol 
oqıtıwshı ushın eń jaqsı usıl bolmaslıǵı múmkin. Sol sebepli 
didaktikalıq materiallar oqıtıwshını oqıwshılardıń bilim hám 
uqıplılıqların ózlestiriw dárejesin anıqlaw imkaniyatın beretuǵın 
individual tekseriw ushın jumıslar tekstin dúziwden bas tarta 
almaydı. Bul ulıwma metodikanıń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp 
tabıladı. 
Oqıwshılardı matematika kursın úyreniwge tayarlaw. 
1-4-klaslarda matematika oqıtıwdıń tiykarǵı wazıypası bolǵan 
tálim-tárbiyalıq wazıypaların sheshiwde olardaǵı matematika kursın 
qanday dárejede tayarlıǵı bar ekenligine, balalar baqshalarınıń 
23

---

tayarlaw toparları dástúri arqalı hám úyde ózbetinshe matematikanı 
úyrenip qanday bilim iyelewine baylanıslı. 
Sonıń ushın 1-klassqa kelgenlerdiń bilimlerin anıqlaw, klass 
oqıwshılarınıń bilimlerin teńlestiriw, yaǵnıy tómen bilimge iye 
bolǵan oqıwshılardıń bilimlerin jaqsı biletuǵın oqıwshılarǵa jetkerip 
alıw wazıypası turadı. Oqıtıwshı tómendegi sistema menen 
oqıwshılar bilimin arnawlı dápterge esapqa alıp qoyadı: 
1.Neshege shekem sanawdı biledi? 
2.Neshege shekem sanlardı qosıwdı biledi? 
3.Neshege shekem sanlardı alıwdı biledi? 
4.>,<,= belgilerin paydalana ala ma? 
5.Belgisizler menen berilgen qosıw hám alıwda bul belgisizlerdi 
taba ala ma? 
6.Qaysı figuralardıń atların biledi hám sızıp bere ala ma? 
7.Neshege shekem sanlardı jaza aladı? 
8.Ońǵa, shepke, kem, artıq, awır, jeńil, teń sıyaqlı túsiniklerdi 
parıqlay ala ma? 
9. Pul, baha, saat, minut, uzınlıq, awırlıq ólshem birlikleri 
menen qatnas qıla ala ma? 
Balalardı tayarlawda tiykarǵı jumıs metodı analiz, sintez, 
salıstırıw, ulıwmalastırıw, klaslarǵa bóliw sıyaqlı aqılıy 
operaсiyalardı orınlaw bilimlerin qáliplestiriwge qaratılǵan bolıwı 
kerek. Bunday jumıslar oqıwshılardıń awızeki hám jazba sóylewin 
rawajlandırıwǵa úlken járdem beredi, matematikalıq bilimlerdi 
ózlestiriwge qızıǵıwı kúsheyip baradı.