Математика фанини ўҚитишда замонавий ёндашувлар ва инновациялар модули бўйича

O‘quv ishlarini rejalashtirish.
Rejalashtirishning mohiyati va ahamiyati.
O‘quv ishlarini rejalashtirish deganda dastur materialini belgilangan ratsional (oqilona) ketma-ketlikda va optimal (qulay) muddatda jismoniy tarbiya darslari tizimida o‘tish tushuniladi. Rejalashtirish kelajaqdagi ishlarning haqqoniy natijalarini oldindan ko‘rish imkoniyatini beradi, ularni o‘rganish bosqichidagi eng qulay yo‘lini belgilaydi. O‘quvchi va o‘qituvchining aniq faoliyat dasturini chizib beradi, ularning hamkorlikdagi faoliyatining eng yuqori samaradorligini ta’minlaydi.
Rejalashtirish shakllari. O‘quv ishlarini rejalashtirish 2 xil shaklga ega, mavzuli va darslarga ajratish shakllari.
Mavzuli rejalashtirish chog‘ida o‘quv dasturi mazmuni mavzularga ajratiladi, uning har biri kichkina mavzularga bo‘laklanadi. Masalan, "Yuqori startdan yugurish" quyidagicha kichkina mavzularga ajratib berilishi mumkin: start holati, signal bo‘yicha yugurib chiqish, start holatidan yugurish va boshqalar. Kichkina mavzularni o‘rgatishdagi ketma-ketlik harakat o‘rtasidagi bog‘liqlikni, o‘rgatish jarayonining tuzilishi va o‘quv jarayonining mantig‘ini hisobga olgan holda o‘rnatiladi. Har bir mavzu va uning kichkina mavzulariga o‘quv vazifalari belgilanadi.
Kichkina mavzu vazifalari mavzuli ketma-ketlikda darslar bo‘yicha seriyalarga (tizimlarga) ajratiladi. Har bir vazifaga muvofiq vositalar majmuasi va uni amalga oshiradigan uslublar tanlanadi.
Rejalashtirishga bo‘lgan talablar. Rejalashtirishning aniq hujjatini tuzgan paytda o‘qituvchi bir qator talablarga rioya qilishi shart.
1. Reja Xalq ta’limi rahbar organlari normativ hujjatlari va qarorlariga muvofiq bo‘lishi kerak.
2. Rejalashtirish chog‘ida jismoniy tarbiyaning umumiy va uslubiy prinsiplariga amal qilish zarur.
3. Rejalashtirishning maqsadga yo‘naltirilganligi va istiqbolligi muhim talablardan hisoblanadi.
4. Rejalashtirish haqqoniy bo‘lishi kerak.
5. Rejalashtirishning konkretligi ta’lim bosqichlarini aniq belgilash, uning vazifalari va bu vazifalarning tanlangan vositalariga muvofiqligida ifodalanadi.
6. Rejalashtirishning ko‘rgazmaliligi chizma shaklda amalga oshirish yo‘li bilan amaliyotga joriy etiladi.
O‘qituvchi reja tuzish uchun katta tayyorgarlik ishlarini bajarishi, tegishli axborotni yig‘ishi kerak. Bu axborot o‘quv materialini o‘tish tartibini, vositalar va ish shakllarini belgilaydi:
1. Qaysi sinf bilan ishlash kerak bo‘lsa, shu sinfning jismoniy tarbiya bo‘yicha dasturini mayda chuydasigacha o‘rganish.
2. Shug‘ullanuvchilar tarkibi, ularning salomatlik holati, bilim darajasi, texnik va jismoniy tayyorgarliklarini o‘rganish.
3. O‘tgan yillardagi jismoniy tarbiya bo‘yicha ishlarning qo‘yilish holati va maktab moddiy bazasi holatini hisobga olish.
4. Maktabning umumiy ish rejasi bilan tanishish.
5. Viloyat va tumanning iqlim sharoitini o‘rganish.
6. Maktabning ommaviy, jismoniy tarbiya va sport ish rejasi bilan tanishish.
O‘quv ish rejasini o‘qituvchi o‘quv yili boshlanishi oldidan tuzadi.
Rejalashtirishda zarur bo‘ladigan asosiy hujjatlar quyidagilar hisoblanadi: 1) dastur materialini choraklar bo‘yicha butun yilga taqsimlashning yillik rejasi; 2) choraklik dars rejasi; 3) dars rejasi yoki konspekt.
Dastur materialini choraklar bo‘yicha butun yilga taqsimlash yillik rejasi va har bir chorakka mo‘ljallangan dars konspekti o‘qituvchiga u yoki bu sinf uchun ko‘zda tutilgan butun jismoniy tarbiya dasturini muayyan izchillikda bajara olishi uchun zarurdir.
Rejani ishlab chiqishda o‘qituvchi turli uslubiy qo‘llanmalardan maktabning konkret sharoitiga qarab foydalanishi mumkin. Chunonchi, mashg‘ulot joyi, asbob va jihozlarning mavjudligi, o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini hisobga oladi.
"Badantarbiya" fani o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Unda dastur materiali o‘quvchilar bilan o‘rganiladigan tartibda emas, balki jismoniy mashqlar bo‘limlari va turlari bo‘yicha bayon etilgan.
Bundan tashqari, o‘quv materialini rejalashtirishda fasllarning ham ta’siri bor. Shuning uchun o‘qituvchi rejalashtirishda chorak davomida o‘rganiladigan ta’limning yetakchi va vazifalari va jismoniy mashq turlarini aniqlab olishi hamda har bir dars uchun reja tuzishi zarur.
Ta’lim vazifalari va o‘quv choragiga mo‘ljallangan dastur materialini aniqlashda quyidagi holatlar nazarda tutiladi:
1. Har bir chorakdagi mashqlar yig‘indisi bolalar organizmiga har tomonlama ta’sir etishini ta’minlash zarur (imkoni boricha ko‘proq mashq turlarini ajratish lozim).
2. U yoki bu chorakka mo‘ljallangan dastur materiali mavsumga muvofiq bo‘lishi kerak.
Birinchi chorak davomida barcha darslar ochiq maydonda o‘tkaziladi. Shuning uchun rejada yurish, uzunlikka sakrash, tennis koptogini nishonga otish, arg‘amchi bilan bajariladigan mashqlar, kengroq maydon talab qiladigan harakatli o‘yinlar (yuguriladigan, yutiladigan)ni ko‘zda tutish zarur.
Ikkinchi chorakda ayrim darslar binoda o‘tkaziladi. Bu vaqt uchun o‘qituvchi to‘plar, tayoqchalar bilan bajariladigan mashqlar, tirmashish, muvozanat saqlash, nishonga tekkizish, balandlikdan va balandlikka sakrash, poygada yugurish, akrobatika mashqlari, raqs qadamlari, to‘plar va arg‘amchilar bilan bajariladigan mashqlar, o‘tkazilishi uncha ko‘p joy talab qilmaydigan harakatli o‘yinlar va boshqalarni rejalashtirishi mumkin.
Uchinchi chorak qishki mavsumga to‘g‘ri keladi. Bu paytda ko‘pchilik darslar binoda o‘tkaziladi. Shuning uchun saflanish va qayta saflanish, tirmashish, muvozanat saqlash, osilish, oshib o‘tish, akrobatika va tayanib sakrash, poygada yugurish, harakatli o‘yinlar, mashqlar rejalashtiriladi.
To‘rtinchi chorakda darslar to‘liq ochiq maydonda o‘tkaziladi. Bu paytda birinchi va ikkinchi chorakda o‘tilgan quyidagi mashq turlarini o‘rganish va takomillashtirishi davom ettirish zarur: yugurish, uzunlik va balandlikka sakrash, uzoqqa va nishonga koptok otish, harakatli o‘yinlar. Saflanish va qayta saflanishlar, buyumlarsiz bajariladigan mashqlar va qomatni shakllantiruvchi mashqpar o‘quv yipining har bir choragi uchun rejalashtirilishi lozim. Shuningdek, har bir chorakda yurish va yurish bilan almapshab bajariladigan poyga mashqlari ham nazarda tutilishi kerak. Raqs mashqlarini ikkinchi va uchinchi chorakka rejalashtirish ma’hul.
3. Butun dastur materialini har bir mashq turida qiyinchiliklar ortib boradigan qilib taqsimlash lozim. Masalan:
a) 1-sinfda muvozanat sakrash mashqlari:
birinchi chorakda yerda, polda bajariladigan mashqlar; ikkinchi chorakda skameykada bajariladigan mashqlar; uchinchi chorakning oxirida yakka-cho‘p ustida muvozanat saqlash.
b) 1-sinfda sakrashlar: birinchi chorakda ikkala oyoqda, bir oyoqda, bir oyoqdan ikkinchisiga sakrash, arg‘amchida oddiy sakrash; ikkinchi chorakda balandlikdan sakrab yumshoq tushish:
uchinchi chorakda: osig‘liq buyumlarga sakrab qo‘lni tekizish, to‘g‘ridan kelib balandlikka va uzunlikka sakrash.
4. Shuni ham hisobga olish kerakki, mashqlarni o‘rganish uchun ba’zan ko‘p, ba’zan oz vaqt talab qilinadi. Masalan, 1-sinfda sakrash dasturi otish dasturiga qaraganda ancha keng, buyumlarsiz bajariladigan mashqlar ko‘lami esa to‘plar bilan bajariladigan mashqlarnikiga qaraganda kengroqdir.
5. O‘quv choraklari vaqtiga ko‘ra har xil. Shunday ekan, darslar miqdori va dastur materialining hajmi ham turlicha bo‘ladi. Odatda, birinchi yarim yillikda o‘rganiladigan material ikkinchi yarim yilliqda takrorlanadi (takomillashtirish maqsadida).
Dastur materialini choraklar bo‘yicha taxminan taqsimlab chiqilgach, birinchi chorak uchun dars rejasi tuziladi. Shunda, ayniqsa, o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olish imkonini beruvchi, chorakda asosiy hisoblanadigan mashq turlarini darsga bir necha marta (58 marta) va iloji bo‘lsa, turkum holida ketma-ket kiritish zarur. Bu materialni o‘quvchilar yaxshiroq va tezroq o‘zlashtirishlariga yordam beradi.
Organizmga, iloji boricha, har tomonlama ta’sir qilishni ta’minlash maqsadida har dars rejasiga jismoniy mashqlarning bir necha turini kiritish kerak.
Choraklik dars rejalari taxminiy hisoblanadi. Alohida darsning aniq rejasi o‘tilgan darslarni hisobga olgan holda tuziladi. Dastur materialini choraklarga darslar bo‘yicha rejalashtirish, taqsimlashning qulay shakli reja jadvali hisoblanadi. Unda jismoniy mashqlarning barcha turlari choraklar bo‘yicha namunaviy ravishda tahsimlab ilovada berilgan (1sinfdagi birinchi chorakka mo‘ljallangan reja jadvaliga qarang).
Shu bilan birga, jismoniy tarbiyadan joriy qilingan uchinchi soat dars asosan harakatli o‘yinlar tarzida o‘tkaziladi.
Yuqoridagi kabi rejalashtirish jumhuriyatimizdagi ko‘pgina maktablar uchun tipik hisoblanadi. Binobarin, o‘quv dasturi materialini bunday taqsimlash yaxshi jihozlangan badantarbiya zali bor bo‘lgan maktablarda yaxshi natijalar beradi.
Umumiy qabul qilingan rejalashtirishga asosan yengil atletika bo‘yicha o‘quv materiali faslning eng issiq davriga to‘g‘ri kelmoqda. D.R.Rustamovaning olgan ma’lumotlariga ko‘ra, issiq iqlim bolalar organizmida noqulay o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi, toliqishni kuchaytiradi va dastur materialini o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi.
Shuning uchun yengil atletika bo‘yicha o‘quv materialini kuz va bahor oylarida, o‘quv yilining boshi va oxirida rejalashtirish mumkin.
Birinchi chorak davomida saflanish va qayta saflanish, yurish, tirmashish, muvozanat saqlash, akrobatika elementlari, raqs qadamlari, mashqlarining harakat texnikasini o‘rgatish va takrorlash, shuningdek, umumrivojlantiruvchi mashqlar va harakatli o‘yinlar kiritiladi.
Ikkinchi va uchinchi chorakda yurish, yugurish, poyga yugurishi, sakrash, uloqtirish mashqlarini o‘rgatish va takomillashtirish, yuqori intensivlikdagi harakatli o‘yinlar rejalashtiriladi. To‘rtinchi chorakda yurish, uloqtirish, muvozanat saqlash, akrobatika, raqs qadamlari mashqlarining harakat texnikasini o‘rganish va takomillashtirish, past va o‘rta intensivlikdagi harakatli o‘yinlar ko‘zda tutiladi.
Dars konspekti. Konspekt darslarni rejalashtirish tizimining eng konkret hujjati hisoblanadi va darhol rejalashtirishga kiradi. Darslarni rejalashtirish tizimini tugallaydi va unda tashkiliy vazifani bajaradi. Konspekt o‘qituvchining bevosita darsga tayyorgarligi natijasi hisoblanadi.
Dars konspekti mazmunini ishlash zamonaviy dars uchun sog‘lomlashtirish, ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarni majmuali rejalashtirish tavsifidir. Bunday yondashish o‘rgatishni qulaylashtirishning muhim vositasi hisoblanadi, u o‘quvchilarga oshirilgan nagruzka bermasdan, yuqori natijalarga erishish imkonini beradi.
Turgan gapki, har bir dars zikr qilingan barcha vazifalarni hal eta olmaydi. Ko‘pchiligi mavzuning o‘ziga xosligiga,shug‘ullanuvchilarning xususiyatlariga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi.
Darsning majmuali o‘quv-tarbiyaviy vazifalari aniqlangandan keyin, o‘quv materialining tarkibini belgilash kerak. Bunda tanlab olingan mashqlar belgilangan barcha dars vazifalarini amalga oshirishni ta’minlashi hisobga olinadi. So‘ngra dars mazmunidagi eng kerakli narsani ajratish zarur. Qulaylashtirishning muhim unsuri ana shundan iborat. Buning uchun shunday mashqlar tanlanadiki, ular kerakli malakaning shakllanishiga olib keladi va bir vaqtda jismoniy qobiliyatlarning takomillashish imkonini beradi hamda o‘quvchilarning axloqiy fazilatlarini tarbiyalaydi.
Yuqorida aytilganlarni e’tiborga olib, dars mazmunini ishlash chog‘ida quyidagicha ketma-ketlikda harakatlanishni tavsiya qilamiz:
1) har bir harakat faoliyatiga o‘rgatish vazifasini hal etish vositasi va uslubiy usullarini belgilash;
2) o‘quvchilarga shu darsda yetkaziladigan nazariy ma’lumotni belgilash;
3) shu darsga rejalashtirilgan jismoniy rivojlanishni takomillashtirish va salomatlikni mustaxkamlash vazifalarini amalga oshirishning yo‘lini aniqlash va joyini belgilash, agar kerak bo‘lsa, qo‘shimcha vositalarni tanlash;
4) darsda barcha o‘quv topshiriqlarini shug‘ullanuvchilarning ishchanlik qobiliyatlari dinamikasini hisobga olib taqsimlash;
5) belgilangan vosita va uslublarni shunday taxlil qilish vositasida axloqiy, mehnatsevarlik va estetik tarbiyalash vazifalarining samaradorligini aniqlash, agar kerak bo‘lsa, qo‘shimcha vositalarni tanlash;
6) o‘quv faoliyatini uyushtirish uslublarini ishlab chiqish, shuningdek, kerakli qo‘llanmalar, asbob va jihozlarni belgilash;
7) o‘quv mehnati natijalarini baholash ishlari va mezonlarini aniqlash.
Avvalo, darsning asosiy qismi, so‘ngra uning mazmuni xususiyaglaridan kelib chiqib, kirish va yakuniy qism ishlab chiqiladi.
Dars konspektini tuzish. Dars konspekti shaklining asosiy unsurlari quyidagilar:
Konspektning bosh qismida choraklik reja bo‘yicha dars raqami, uning o‘tkazilish vaqti va sinfi ko‘rsatiladi. Undan keyin darsning umumiy vazifalari qayd qilinadi. Kerak bo‘lsa, shu joyda mashg‘ulotni o‘tkazish joyi, tegishli jihozlar, qo‘llanma va o‘rgatishning texnik vositalari, foydalanilgan adabiyotlar ko‘rsatiladi.

Nazorat uchun savollar

1. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilishga umumiy tavsif bering?
2. O‘quvchi faoliyatini tashkillashning frontal metodi haqida nima bilasiz?
3. O‘quvchi faoliyatini uzluksiz-ulab tashkillash usuliyati nima degani?
4. O‘quv guruhi (sinf)ni kichik guruhlarga ajratish metodi nima?
5. O‘quvchi faoliyatini individual (yakka tartibda) tashkillash metodi bormi?
6. O‘quvchi faoliyatini aylanma mashq metodida tashkil qilish mumkinmi?
7. Maktabda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil qilishni tushuntiring?
8. O‘quv ishlarini rejalashtirish. Uning mohiyati va ahamiyati nimada?