Maktabda jismoniy tarbiya darsining tuzilishi va ularni utkazish metodikasining ayrim xususiyatlari (1,4,5,9,10, 11 sinflar).
Jismoniy tarbiya darslari Maktabda 3ta : tayyorgarlik, asosiy va yakuniy qismlardan iborat. Dars 45 daqiqa davom etilib haftasida 2 marta o‘tkaziladi.
Tayyorgarlik qismining maqsadi, bolalar organizmini darsning asosiy qismiga tayyorlash uning mazmuniga turli yurish va yugurishlar buyumlarsiz va olib boriladigan umum, rivojlantiruvchi mashqlar kiradi.
Buyumlar bilan o‘tkaziladigan maqlar bolalarning jinsi, yoshiga qarab olib boriladi (1kg to‘ldirma to‘p, gim.skameykada)gi mashqlar ketma ketligi.
Jismoniy darslarning tayyorgarlik qismi 10-12 daqiqa davom etishi mumkin.
Keyin asosiy qismi bo‘lib 28-30 daqiqa davom etadi.
Bunda dars oldiga qo‘yilgan vazifani xal qilish kerak.
Yakuniy qismi shundan iboratki organizmni oldingi xolatga nisbatan keltirishdir 3-5 daqiqak davom etadi.
Boshlangich sinflarda (7-9 yoshli) o‘quvchilarni vazniga nisbatan bo‘yiga o‘sish biroz pasayadi, albatta, maktab yoshi bulgan bolalarga qaraganda. Boshlang‘ich sinf bolalarida xar yili vazni 2-4 kg, buyi 4 yem.ga yetib boradi. Shuning uchun chuzilishi yoshi deb ayitiladi. Buyoshdagi bolalarning katta muskullari, kichik muskullariga nisbatan tezrok rivojlanadi, shuning uchun ular ayrim mashqlarni ko‘rkib bajaradilar. Bu yoshdagi qizlar tengdoshlari bo‘lgan o‘gil bolalardan umumiy jismoniy rivojlanishdan qolishmaydi, lekin bu qizlar deb ularga rivojlantiruvchi mashqlar kam berilsa, kelgusida koordinatsiyalash va harakat anikligi bo‘yicha xam o‘g‘il bolalardan sezilarli darajada orqada qoladila. Jismoniy mashklar yerdamida bolalarni xartomonlama va garmonik rivojlantiruvchi umumiy vazifalar bilan bir qatorda bosha vazifa: jismoniy rivojlanishning individual kamchiliklarni to‘g‘irlash vazifasi kiradi. Ko‘pgina bolalarda qaddi-komattning buzilishi, yassi oqlik, semirish belgilari uchraydi. Kichik yoshdagi o‘quvchilarda bunday jismoniy rivojlanishning buzilishlari ko‘proku uchraydi. Shuning uchun bu kachiliklarni mumkin kadar tezrok o‘qotishga harakat qilib, maxsus jismoniy mashklar majmuasidan foydalaniladi.
Jismoniy ratbiya darsni boshlangich sinflarda mutaxasis ukituvchilar olib borishlari lozim. Lekin unga karamasdan ko‘pgina maktablarda boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘zlari olib boradilar. Bunga asosiy sabab mutaxasis o‘qituvchining yetishmasligidir.
1-4 sinflarda jismoniytarbiya darsini utkazishda kuyidagi talabalar xal zlitishi kerak:
1.Statik kuchlanishga yul kuymasligi yeki nixoyatda ixtietlik bilan utkazish kerak. Boshlang‘ich sinf bolalarida statistik kuchlanishi mashqlaridan keyin tez scharchash xosil bo‘ladi.
2. Nagruzkani juda oshirib yuborish (ko‘p berish) 7-9 yoshdagi bolalarning funksional rivojlanishiga salbiy ta’sir etishi mumkin.
3. Mashg‘ulotlni kichkina bolalar bilan to‘g‘ri olib borish uchun qisqa vaqtda bajariladigan tezkorlik nagruzkalar dam olish bilan almashib turishi kerak va ayrim muskular bajaraetgan ish xarakteri ham o‘zgarib turishi lozim.
4. Buyoshdagi bolalarni qisqa vaqtda bajargan tezkorlik jismoniy yukllanishdan keyin dam olish jaraeni ancha uzayadi. Shunday bo‘lsa ham umumiy chidamchilikni tarbiyalashga haraqat qilish kerak.
5. Alpomish va Barchinoy ning me’yoor talablarini topshirishga tayyorlash.
Jismoniy tarbiya darsini boshlang‘ich sinflarda o‘tkazishda asosiy vazifalar:
6. O‘quvchilarning sog‘liklarini mustaxkamlash;
7. Ularning jismoniy jixatdan to‘g‘ri, chiniqib usishlariga, o‘maklashish xayotda kerak bo‘ladigan uqnikma, malakalar: yurish, yugurish, sakrash, iritish, suzish, ko‘tarish, kichik og‘irlik olib o‘tishlar qo‘llaniladi. Bular qatori jismoniy sifatlarni tarbiyalash ham olib boriladi.
Agar biz kuch, chidamchilik, tezlik, chaqqonlik va k. sifatlarining rivojlanish ustida ish olib bormasak kerak natijalarga ega bo‘lmaymiz. 10-14 yoshli bolalarni (5-9) sinf jismoniy tarbiyalashda organizmni mustaxkamlash va chiniqtirish bilan bir qatorda jismoniy sifatlar, ayniqsa chaqqonlik, tezkorlik va boshqa jismoniy qobiliyatlar xartomonlama rivojlantiriladi va bu bilan organizmning tabiiy o‘sish jarayoniga faol ta’sir ko‘rsatiladi.
Bu yoshdagi o‘quvchilarni jismoniy tarbiyalash vazifalarini xal etishda dastur materiallari, jumladan gimnastika, yengil atletika, sport o‘yinlari va x.k.ning texnikasi o‘rgatib borilib, sport taktikasining elementlari bilan tanishtirilib boriladi. Bu davrda o‘quvchilarni jismoniy tayyorgarlik talablariga binoan me’erlarni topshirishga tayyorlash; sportdagi muvoffaqiyatlarni yanada rivojlantirishga yerdamlashish; ularni urnaetgan hakakat faoliyatlarning xaetiy ahamiyati xakida chuquroq bilimlar bilan tanishtirish, uchun jismoniy tarbiya va sportning aamiyati xaqida ma’lumotlar berish: vatan mudofaasiga va mehnatga tayyorlash uchun jismoniy tarbiya va sportning aamiyati xakida ma’lumotlar berish; shaxsiy va umumiy gigiena xakida ma’lumotlar berish; bolalarni individual kun tartibini mustaqil tuzishga o‘rgatish; tabiatning tabiiy faktorlaridan chiniqish maqsadida to‘g‘ri foydalanishga o‘rgatish; jismoniy tarbiya va sportning tashkiliy ishlari bilan tanishtirish, sport musobaalarida xakam blish xaqida tushuncha berish zaraur.
15-17 yoshlarni (10-11 sinf) jismoniy tarbiyalashda organizm shakillantirilib boriladi hamda jismoniy tarbiya jarayonida funksional o‘zgarishlariga yoo‘naltirilgan ta’sirlar kuchaytiriladi. Yukori sinf ukuvchilarini jismoniy tarbiyalashda ularning tayyorgarligini oshirib borib quyidagi jismoniy sifatlarni: tezkorlilik, kuch-tezkorlik, kuchlik, chidamchilik, chaqqonlik va x.k. tarbiyalanadi. Shu bilan birga organizmni chiniqtirish, tana tuzilishini yaxshilash ham ta’minlanadi.
Bu yoshdagi o‘quvchilarni jismoniy tarbiyalash jaraenida sport trenirovkachi va sportchilarning o‘z o‘zini nazorat qilish amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiya vositalarining asosi xakida ma’lumotlar berish va ulardan xayotda mustaqil foydalanish , u bilan birga oldingi yillarda qo‘lga kiritilgan tashkiliy metodik ko‘nikma va malakalarni takomillashtirib borish. Bu davr jarayonida o‘quvchilarni Alpomish va Barchinoy majmuasi me’rlarini topshirishga tayyorlashlari lozim.
