141
Электролиз ҳодисасига оид қонунларни инглиз физиги М.Фарадей
тажрибада кашф қилган. Фарадей қонунларининг ифодаларини қуйидагича
назарий мулоҳазалар юритиб, келтириб чиқариш мумкин. Фараз қилайлик,
электролитик Диссосиация туфайли ҳосил бўлган ионнинг заряди q=zе (z-
ионнинг валентлиги) бўлсин. Электродга (катодга)
етиб келган N - та
ионнинг (масалан Cu иони) катоддан олган заряди
q=Nzе (1)
га тенг бўлади. Иккинчи томондан, электродда ажралган модда (Cu ионлари)
массаси m=Nm
0
(2)
га (m
0
– битта Cu ионнинг абсолют массаси) тенг бўлади.
(1) ва (2) ифодалардан қуйидаги ифодани оламиз:
0
m
Ze
m
q
(3)
Бизга молекуляр физика курсидан маълумки, модданинг М-моляр массаси
битта молекула массаси билан Авогадро доимийсининг кўпайтмасига тенг:
М=m
0
N
А
(4)
(4) дан м
0
ни топиб, (3) ифодага қўйсак, у қуйидаги кўринишни олади:
A
N
M
Ze
m
q
(5)
Бундан электродда ажраладиган модданинг массасини аниқлаш формуласини
келтириб чиқарамиз:
q
eZ
N
M
m
A
(6)
eZ
N
M
k
A
катталик ҳар бир модда учун ўзгармас бўлиб,
модданинг
э
лектрокимёвий эквиваленти дейилади. Шуни ҳисобга
олиб Фарадейнинг
биринчи қонуни ифодасини қуйидаги кўринишда ёзамиз
m = кq = кIт (7)
(7) га кўра Фарадейнинг биринчи қонунини қуйидагича таърифлаймиз:
электролитдан электр токи ўтганда электродда ажралиб чиқадиган
модданинг массаси электролит орқали ўтган заряд миқдорига ёки ток кучи ва
токнинг ўтиб туриш вақтининг кўпайтмасига тўғри пропорсионалдир.
q=1Кл бўлганда, сон жиҳатдан к=m бўлади. Бундан к-нинг физик
моҳияти келиб чиқади: модданинг электрокимёвий
эквиваленти шу
электролитда эриган эритма орқали 1Кл заряд ўтиш вақтида электродда
ажралиб чиққан модда массасини аниқлайди. Амалда унинг ўлчов
бирлиги
учун 1кг/Кл қабул қилинган.
(7) дан электрокимёвий эквивалентни ҳисоблаш мумкин бўлган ифодага эга
бўламиз:
к = m/Iт (8)
Бир валентли ион зарядини (електрон заряди) аниқлаш формуласи
қуйидагича бўлади:
142
q
Z
mN
M
е
A
(9)
Фарадейнинг иккинчи қонуни: моддаларнинг электрокимёвий
эквиваленти уларнинг кимёвий эквивалентига
тўғри пропорсионалдир, яъни
к
c.
к/c=1/F (10)
(10) ифодадаги Ф-барча моддалар учун бир хил бўлган
доимий сон
ҳисобланиб,
Фарадей сони деб аталади ва унинг сон қиймати:
F=c/к=96484,56 Кл/мол (11)
Электролиз учун Фарадей қонунларини бирлаштирсак:
It
Z
M
F
It
F
c
m
1
(12)
ёки
q
Z
M
F
q
F
c
m
1
(13)
Эритма орқали й=Ф заряд ўтганда электродда ажраладиган модданинг
массаси m=c бўлади. (сон жиҳатдан кимёвий эквивалентга тенг). Бу шарт
Фарадей сонининг физик моҳиятини аниқлайди:
электролиз пайтида
электродда ажраладиган модданинг массаси, сон жиҳатидан, унинг кимёвий
эквивалентига тенг бўлиши учун, электролит орқали шу вақт ичида Фарадей
сонига тенг катталикдаги заряд оқиб ўтиши керак. Ф – халқаро бирликлар
системасида Кл/мол бирликда ўлчанади.
Фарадей сони аниқ бўлганда, элементар заряд – электроннинг зарядини
қуйидаги ифода ёрдамида ҳисоблаш мумкин бўлади
е=F/N
А
=1,6∙10
-19
Кл.
Do'stlaringiz bilan baham: