Matematika fakulteti

Шиналас тирлеси, фазыйраты цюм итлефи 
Ситтемалы рлатаныо тийкасы титтема кпмрпнентлесине тигналлас узатыф ушын хызмет ететуғын 
шиналас бплыр етарланады. 
Шина (bus) 
кпмрьятесде райдаланатуғын еки ѐмата пннан көр титтема 
кпмрпнентлесин бисиктисифге мхмкиншилик бесетуғын улыфма байланыт каналы бплыр етарланады. 
Кпмрьятесде шиналас иесасхиѐты бас бплыр, ютте итлефши шина тезисек итлефши шина менен 
байланытқан бплады. Заманагөй кпмрьятес титтемаласында хш, төст ѐмата көбисек шиналас бплады. Цюс 
бис титтемалы қусылма қандайда бис шина менен байланытқан, қусылмалас (миксптхемалас) шиналас 
асатында көрис сплин атқасады.

Пспчеттпс шинаты. 
Бул жпқасы тезликли шина миксптхемалас тпрламы цюм титтемалы рлатаныо 
ѐдспты бплыр етарланады. Тийкасынан рспчеттпс тюсеринен кэш-ѐд ѐмата тийкасғы ѐд цюм 
миксптхемалас тпрламы асқа көриси асатында мағлыфматлас узатыф ушын райдаланады. Pentium 
рспчеттпсласы базатындағы титтемаласда бул шина 66, 100, 133, 200, 266,400, 533, 800 МГч 
жийиликте итлейди цюм 64 сазсѐд (8 байт) кеоликке ийе. 

Шина AGP. 
Бул 32-сазсѐдлы шина 66 (AGP 1х), 133 (AGP 2х), 266 (AGP 4х) ѐмата 533 МГч (AGP 8x) 
жийиликте итлейди цюм видепадартес пснатыф ушын асналған. Ол титтемалы лпгика 
миксптхемаласы тпрламыныо асқа көрисине ѐмата Memory Controller Hub (MCH) қа жалғанады.

Шина PCI. 
Бул 32-сазсѐдлы шина 33 МГч жийиликте итлейди; 486 рспчеттпслас базатындағы 
титтемаласдан батлар райдаланады. Цюзисги фақытта бул шинаныо 66 МГч жийиликтеги итке 
атысылыфы бас. PCI кпнтспллеси батқасыфында — асқа көрис бөлими ѐмата миксптхемалас 
тпрламыныо MCH кпмрпнентаты жайлатады. Ситтемалы рлатада сазъемлас пснатылады, юдетте 4 
цюм пннан көр. Оласға тасмақ, SCSI цюм видепадартеслес, ѐпндай-ақ бул интесфейт қпллайтуғын 
батқа қусылмалас жалғаф мхмкин. PCI шинатына IDE цюм USB интесфейтлеси итке атысылыфынан 
ибасат 
миксптхемалас 
тпрламыныо 
қубла 
көрис 
жалғанады.
Айысым заманагөй титтемалы рлаталас 
Audio Modem Riser 
(
AMR
) ѐмата 
Communications and Networking 
Riser 
(
CNR
) дер аталатуғын аснафлы сазъжмға ийе. Бундай тречсазъемлас тасмақ цюм клммуникачиѐлық 
функчиѐласды тюмийнлефди псынлайтуғын кеоейтисиф рлаталасы ушын асналған. Көршилик титтемалы 
рлаталасда тасмақ цюм мпдем менен итлеф функчиѐласын псынлаф , PCI шинаты тийкасында жасатылған, 
тпнлықтан AMR/CNR сазъемласы бплмафы мхмкин.
Айысым заманагөй титтемалы рлаталасда жатысын шиналас бас. Олас гнездп ѐмата сазъемлас 
көсинитинде көсинбейди. Бунда миксптхемалас тпрламы кпмрпнентлесин байланыттысыф ушын 
асналған шиналас тхтиниледи, мютелен, hub-интесфейт цюм LPC шинатын. Hub-интесфейт 66 МГч 
жийиликте итлейтуғын 8-сазсдлы 4 кпнтактли (4х) шина бплыр, миксптхемалас тпрламыныо MCH цюм 
ICH кпмрпнентлеси асатында мағлыфмат алматыф ушын райдаланады (hub-асхитектуса).
Миксптхемаласдыо титтемалы тпрламын пскеттсди - титтема кпмрпнентлесин батқасатуғын 
дисижес менен талыттыстақ бплады. Бунда пл титтема кпмрпнентлесине цюс қайтытыныо өз шиналасына 
жалғаныфына мхмкиншилик беседи.