Математика ақл ва заковат

Болаларда шартли ўлчов ёрдамида турли ўлчамларни ўлчаш 
ҳақидаги тасаввурларни шакллантириш 
Болаларга шартли ўлчовларни ўргатишдан олдин ўлчовнинг аниқ 
чиқишига ёрдам берадиган қуйидаги қоидаларни тушинтириш лозим:
1. Ҳap доим ўлчовни энг чеккадан бошлаш кераклиги ҳақида. 
2. Ўлчовнинг охирини белгилаб қўйиш кераклиги ҳақида.
3. Предметнинг узунлигини ўлчаш вақтида ўлчов чапдан ўнга қараб, эни 
билан бўйини ўлчаган вақт ўлчов юқоридан пастга қapaб олиниши ҳақида.
4. Кейинги ўлчовни охирги белги қўйилган жойдан бошлаш кераклиги 
ҳақида. 
5. Ўлчов олаётган вақтда албатта унинг сонини санаш кераклиги ҳақида.
Болаларни узинликни ўлчашга ўргатиш вақтида ўлчовни сонига қараб, 
тасмаларнинг узунлигини ўлчаш ёки чизиқчаларда рамка чизиш таклиф 
қилинади.

---

69 
Кундалик ҳаётда олиб борган махсус 
машғулотлар давомида болаларни узунлик 
ўлчашни, турли усулларини ўрганиб оладилар. 
Энини ўлчашга ўргатиш вақтида болаларга 
ўлчовни предметнинг кундалангига қараб 
қўйганлигини тушинтиришнинг ўзи кифоя. 
Предметнинг узунлиги ва энини ўлчаш вақтида олган кўникмаларини 
баландликни ўлчаш вақтида қўллайдилар, шунинг учун бу ўулчовни олишда 
қийналмадилар ва биринчи машғулотдаёқ ўлчовни тўғри ола бошлайдилар.
Тажриба ва кузатишлар шуни кўрсатдики, 6— 7 ёшли болалар узунликни 
ўлчашни тўла эгаллаш қобилиятига эгадирлар.
Турли нарсаларни ўлчай олишга ўргатиш боланинг ақлий тараққиётига 
катта таъсир қилади. Шунинг учун мактабгача таълим муассасаларининг катта 
тайёрлов гуруҳларида олиб борган таълим-тарбиялари натижасида уларга 
узунликни ўлчаш, оғирликни ўлчаш, суюқликларнинг сиғимини ўлчаш ва 
уларнинг ўлчов бирликлари билан таништириб бориш керак.
Таълим бериш натижасида (бола):
1. Ўлчаш - болага ўлчанаётган объект ҳақида аниқ билим беради.
2. Ўлчашларнинг сони унинг катта-кичиклигига боғлиқ бўлади. 
3. Ўлчашларнинг сони ва уларнинг ўлчами ўртасида функцион боғлиқлик 
борлигини кўрсатади.
Шундай қилиб болаларнинг шартли ўлчов ҳақидаги билимлари уларнинг 
умумий ўлчов ҳақидаги билимларини кенгайтиришга олиб келади.
Мактабгача ёшдаги болаларда мактабгача таълим муассасаларида элементар 
математик тасаввурларни таркиб топтиришда дастурнинг “Катталик” бўлимида 
нарсаларни 
катталиклари 
бўйича 
таққослаш 
малакаларини, 
ўлчаш 
фаолиятларини амалга оширишга, нарсаларнинг шаклларини аниқлаш ва бошқа 
малакаларга катта аҳамият берилади. 
Мазкур маърузада мактабгача ёшдаги болаларни катталиклар, ўлчаш 
фаолияти, нарсаларнинг шакли билан таништирнш услубиятини ёритилади 
ҳамда катталикларнинг асосий хоссалари очиб берилади.