Matеmatik tushuncha. Tushunchaning hajmi va mazmuni. Tushunchani ta'riflash usullari va ularga misollar

Matеmatik tushuncha. Tushunchaning hajmi va mazmuni.

Tushunchani ta'riflash usullari va ularga misollar.
Reja:

1. Matematik tushuncha hajmi va mazmuni.

2. Tushunchani ta’riflash usullari.

3. Mavzuga oid misol, masalalar yechish.

1. 
   Kimyo, fizika, geografiya, tarix fanlariga oid tushunchalarni ayting, bu fanlar uchun umumiy bo’lgan tushunchalarni toping.
   
2. 
   Biror tushunchani tanlab, uning muhim va muhim bo’lmagan xossalarini ayting.
   
3. 
   «Parallelogramm» tushunchasining muhim va muhim bo’lmagan xossalari qanday?
   
4. 
   «Aylana» tushunchasining hajmi va mazmunini ayting.
   
5. 
   Biror tushuncha misolida hajm va mazmun orasidagi teskari bog’lanishni ko’rsating.
   
6. 
   Biri ikkinchisi uchun umumiy bo’ladigan tushunchalar ketma-ketligini tuzing. Kvadrat, to’g’ritoprtburchak, romb, parallelogramm, toprtburchak tushunchalari shunday ketma-ketlikka misol bo’la oladimi?
   
7. 
   O’rta maktab darsliklaridan tur va jins orqali ta’rifga misol bo’ladigan toprtta ta’rifni topib yozing, undagi umumiy tushunchani va ta’riflanayotgan tushunchani farqlovchi xossani ko’rsating.
   
8. 
   Boshqa ta’riflash usullariga oid misollar keltiring.
   
9. 
   Ta’riflashdagi «yolg’on doiraga» misol keltiring.
   
10. 
    Biror tushuncha bir ta’rifda ta’riflanuvchi, boshqa ta’rifda ta’riflovchi bo’lishi mumkin mi? Misol keltiring.
    

Matnini toldiring

1. Real va abstrakt tushuncha. Atrofimizdagi olam turli obyektlardan iborat. Ular o’ziga xos xossalar va o’zaro munosabatlarga ega. Bu obyektlarni o’rganganimizda ularni o’xshashligi va umumiy xossalariga qarab ……. ajratamiz. Bu obyektlar va sinflar ma’lum bir nom bilan nomlanadi. Masalan, «daraxt», «chumchuq», «hayvon», «bino», «mashina» va hokazo. Obyektlar yoki obyektlar sinfining nomlanishi inson ongida ular haqida ………… paydo bo’lganini bildiradi. Biz bu obyekt yoki obyektlar sinfining eng muhim xossalarini eslaymiz: rangi, shakli, o`lchami, hidi, tuzilishi va h. k.

Demak, ………… — bu narsalar va hodisalarni ba’zi bir muhim alomatlariga ko’ra farqlash yoki umumiylashtirish natijasi ekan. Alomatlar esa narsa yoki hodisalarning bir-biriga o’xshashligi yoki farqlanishini bildiruvchi xossalardir.

Muhim xossa deb, faqat shu obyektga tegishli va bu xossasiz obyekt mavjud bo’la olmaydigan xossalarga aytiladi. Obyektning mavjudligiga ta’sir qilmaydigan xossalar ………………… deb sanaladi.

Agar biror obyektning barcha muhim xossalari top’langan bo’lsa, bu obyekt haqida tushuncha bor deyiladi.

Fan rivojlanishi natijasida …………… yuzaga kela boradi. Bunday tushunchalar insoniyat top’lagan katta tajribani umumlashtirish natijasida yuzaga keladi va moddiy dunyoning tub mohiyatini aks ettiradi, lekin real ob’yektlarning ko’pgina xossalaridan ko’z yumgan holda, ularni ideallashtirish natijasida hosil bo’ladi.

2. Tushunchaning hajmi va mazmuni. Har qanday tushuncha nom, mazmun va hajmga ega bo’ladi.

Ob’yektning barcha muhim xossalari to’plami ………………….. tashkil qiladi. Masalan, «son» tushunchasi mazmuniga sonlarni ………., yozuvda ifodalash, son o’qida ……….., sonlar ustida …………. bajarish kabi xossalar kiradi.

Bir xil muhim xossalarga ega obyektlar to’plami tushuncha hajmini tashkil etadi. Masalan, «son» tushunchasi hajmini natural, nomanfiy, butun, kasr, ratsional, irratsional, haqiqiy, mavhum va kom’leks sonlar tashkil etadi.

Demak, tushuncha hajmi bitta tushuncha bilan nomlanishi mumkin bo’lgan obyektlar to’plami ham ekan. Tushuncha mazmuni uning hajmini aniqlaydi va aksincha.

Agar biror tushuncha hajmi ikkinchi tushuncha hajmiga kirsa, ikkinchi tushuncha birinchi tushunchaga nisbatan …………….., birinchi tushuncha ikkinchisiga nisbatan ………………… deyiladi.


Baliq skeletini to`ldiring.


Tushuncha
Real

Abstrakt

Matematik tushuncha

Key words	Ключевые понятия	Kalit so’z	Ta’rif
Conception	Понятие	Tushuncha	Narsa va hodisalarning muhim xususiyatlari, aloqalari va munosabatlarini aks ettiruvchi tafakkur shakli
Abstract	Абстрактный	Abstrakt	Moddiy dunyoning tub mohiyatini aks ettirgan, real obyektlarning ko’pgina xossalarini ideallashtirish natijasida hosil bo’ladi.
Containing conception	Вместимость понятия	Tushunchaning hajmi	Tushunchada fikr qilinayotgan narsalar yig’indisidan iborat
The meaning of conception	Смысл понятия	Tushunchaning mazmuni	Unda fikr qilinayotgan predmet va hodisalarning muhim belgilari yig’indisini tashkil etadi.
Primary conception	Первоначальное понятие	Boshlang’ich tushuncha	Predmetni o’rganish uchun elementar ma’lumotlar.
Obviously definition	Явное определение	Oshkor ta’rif	Tenglik, ikki tushunchaning mos kelishlik shakliga ega
Unpatently definition	Неявное определение	Oshkormas ta’rif	Bunday ta’rifda ta’rif berilayotgan tushuncha obyekti aniq ko’rsatilmaydi.
Axiomatic definition	Аксиоматическое определение	Aksiomatik ta’riflash	Aksiomalar to’plamidan termini u kiradigon va mumkin bo’lgan mintaqadagi ketma-ketlikni cheklab aniqlash mumkin