Математик модел куриш жараёни

Izlanish masalasini aniqlash. Ob’ektni tekshirish va ishlash faoliyatini tahlil qilish sstenariyasini qurish

Izlanishning maqsadi model qurish maqsadini aniqlaydi. Model quyidagi maqsadlar uchun qurilishi mumkin:

1. Funkstional nisbatlarni aniqlash - o’rganilayotgan ob’ektni modelidagi kiruvchi faktorlar bilan chiquvchi xarakteristikalari orasidagi sonli bog`lanishlarni aniqlash.

2. Sezgirligini taxlil qilish - o’rganilayotgan ob’ektni chiquvchi xarakteristikalariga ta’sir etuvchi ko’p sonli faktorlaridan qaysi birlari ko’proq darajada ta’sir etishini aniqlash.

3. Bashorat, prognoz - ob’ektni ma’lum bir darajada tashqi ta’sirlar natijasida o’zini tuta bilishini baholash. Prognoz masalasi asosan kirish parametrlariga nisbatan dinamik bo’lib, bunda boshqarib bo’lmaydigan parametr sifatida vakt rol uynaydi.

4. Baxolash - o’rganilayotgan ob’ektni biror kriteriyalarga, mezonlarga kanchalik yaxshi mos kelishini aniqlash.

5. Solishtirish - sistemaning cheklangan alternativ variantlarini yoki mumkin bo’lgan prinstiplanrini, usullarini solishtirish. Sistema uchun mavjud barcha variantlarini to’g`ridan-to’g`ri to’liq tanlovini ko’rib chiqish va yaxshisini tanlash. Variantlar ichida maxsus optimallash bloki yo’q.

6. Optimallash - sistemaning maqsad funkstiyasini biror kriteriya, mezon uchun, kriteriyalar uchun ekstremal qiymatini ta’minlovchi boshqariluvchi o’zgaruvchilarning birikmasini to’g`ri aniqlashdir.

Har qanday izlanish reja asosida boshlanishi zarur va asosan ikki bosqichda olib boriladi: ob’ekt uchun xaqiqiy faktik holatni ko’rsatish aniqlab olish va taxlil kilish. Asosan tahlil natijasida ob’ektni faoliyatini o’rganish sstenariyasi quriladi va kelgusida quriladigan matematik modelni konstepstiyasi aniqlanadi.

Ob’ektni matematik modelini qurish va model asosida boshqarish uchun asosan quyidagi masalalarni echish zarur:

- o’rganilaetgan ob’ekt amalga oshiradigan funkstiyalarining tavsifini ishlab chiqish;

- jarayonning faoliyati uchun "jaryon - materiallar - kadrlar - axborotlar" o’zaro aloqadorligini aniqlash;

- o’rganilayotgan ob’ektni parametrlari va o’zgaruvchilarining tashqi muhit bilan matematik bog`lanishlarini aniqlash;

- ob’ektning iqtisodiy bog`lanishlari va boshqarish maqsadlarini aniqlash.

Bu masalalar uchun quyidagi to’rtta model turlari mos keladi:

1. Ob’ektni funkstional modeli. Funkstional strukturaviy modeli.

2. Prostedura modellari - o’rganilaetgan jarayonlarni har xil operastiyalarni bajarilish tartibini tavsiflovchi prosteduralarni to’plash.

3. Elementar jarayonlarning modellari.

4. Iqtisodiy (baholash bilan bog`liq) modellar.

Axborotlarni olish manbalari:

Xujjatlar, boshqaruv – adminstrastiyasidagi xodimlpr, ishlab chiqarish xodimlari, mutaxassislari, to’g`ridan-to’g`ri kuzatish materiallari, tajriba ma’lumotlari va x.k.

Ob’ektni tekshirish natijalari - ob’ektni ishlash jarayonini tavsifi sstenariya ko’rinishida rasmiylashtiriladi.

Ob’ektning faoliyat-ko’rsatish jarayonini tavsiya etilayotgan sstenariyasini qurish bosqichlari jadvalda keltirilgan.

Sstenariya qurish prostedurasi.

Bosqich	Ob’ektni o’rganish sstenariyasining Mazmuni	Amalga oshirilgan bosqichning natijasi; tavsiflash elementi
1	«Ob’ekt» va «qamrab oluvchi» tushunchasi. Ob’ektning kirish va chiqishlarini tahlil qilish va klassifikastiyalash	Ob’ektning kanonik modeli, kirish va chiqishlarning ro’yxati va klassifikastiyasi
2	Ob’ektning strukturasini va uning ayrim elementlarini o’rganish	Ob’ekt strukturasining ierarxik modeli. Ichki struktura modeli.
3	Kiruvchi ta’sirlarni ob’ektning elementlari bo’yicha tarqatish. Mikroob’ektlarni tavsiflash – elementlar va ularni qamrab oluvchilarni	Ob’ektning har bir elementi uchun kanonik kanonik modellar, ob’ektni xarakterlovchi ayrim elementlar, parametrlarning ro’yxati
4	O’rganilayotgan ob’ektda bo’layotgan elementar jarayonlarni ajratish	Elementar jarayonlarning ro’yxati (qurilishi talab qilinayotgan jarayonlar modellari)
5	Qamrab oluvchining mumkin bo’lgan holatlarida ob’ektning ayrim elementlari orasidagi o’zaro bog`lanishlarni hamda kamrab oluvchilar bilan ham aloqadorligini tavsifi	Ob’ektda bajarilayotgan jarayonlarning funkstional modellari, informastion va prosteduralar modellari.

Har bir bosqichda bajariladigan ishlarning qisqacha mazmuni bilan tanishib chiqamiz.

 1 - BOSQICh.

Maqsad ob’ektni kanonik modelini qurish.

O’rganilayotgan ob’ektning kanonik modeli quyidagicha quriladi.




Tashqi muhit

Ob’ekt

Rasm. 1. O’rganilayotgan ob’ektning kanonik modeli

Ob’ektga kiruvchi asosiy tipik parametrlar:

X={x₁, x₂, x₃, x₄, x_β}

x₁- kirish axborotlari, ob’ektni faoliyatini boshqaruvchi yoki ob’ektda qayta ishlashga mo’ljallangan axborotlar;

x₂- ishlatiladigan, foydalaniladigan energiyalar bo’yicha kirish

ma’lumotlari;

x₃- moddiy, materiallar bo’yicha kirish ma’lumotlari;

x₄- kadrlar bo’yicha kirish ma’lumotlari.

x_β- to'ldiruvchi ta’sirlar - tashqi ta’sirlar (moddiy ta’minotning uzilishi, materiallarning kelishini kechikishi, materiallar markalarining to’g`ri kelmasligi va hakozalar)


Har bir kiruvchi parametr bir qancha tashkil etuvchilardan iborat bo’lishi mumkin:

bu erda i - kirish tipi;

j - kirish nomenklaturasi;

g - kirish manbasi.

Sistemaning faoliyati chiquvchi vektor W bilan xarakterlanadi.

W = (w₁,w₂,w₃,w₄,w_β)

W₁ - axborotlar ko’rinishidagi chiqish, sistemaning axborot faoliyatini xarakterlovchi natijalar;

W₂ - energetik ma’lumotlar ko’rinishidagi chiqish, energiya - sistemaning ishlash faoliyatini ta’minlvchilar va energiya chiqindilari (energetik resurslarni ishlatilib bo’lishi, yoqilγining sarflanib bo’lishi, energiyani uzatishdagi yo’qotishlar va boshqalar);

W₃ – moddiy mahsulotlarning chiqishi, tayyor mahsulot ko’rinishida yoki yarim tayyor maxsulot ko’rinishida, hamda moddiy resurslar va materiallarning chiqindilari;

W₄ - kadrlar bo’yicha chiqish ma’lumotlari, sistemada kadrlarning mansab, lavozim pog`onalari bo’yicha harakati, qo’nimsizligi (ketib kolishi);

w_β - ob’ektni chiqishiga bo’lgan toydiruvchi ta’sirlar, bu ta’sirlarning tabiati ham to’rt xil bo’lishi mumkin: axborot, kadr, energetik, material - moddiy.

Sistemaning chiqish vektorining W tashkil etuvchilari quyidagicha ifodalanishlari mumkin:

bu erda

i - chiqish tipi;

j - chiqish nomenklaturasi;

g – chiqish vazifasi.

Ishlab chiqarish sistemasini xarakterlovchi kirish va chiqishlar quyidagi jadvalda keltirilgan.

Ishlab chiqarish sistemasining kanonik modelini tipik kirish va chiqishlari.

1-jadval

Tip

Kirish