Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
241 
qisqartirilgan holda ishlatish mumkin. Kesilgan shaklning ma’nosi butun frazeologik 
birlik ma’nosiga to‘g‘ri keladi, ya’ni yangi til birligi shakllanmaydi.
Ieroglif 
topishmoqlarga 
misollar 
keltiramiz: 
一月一日非今天
(yīyuèyīrìfēijīntiān) - “bir quyosh va bir oy – bugun emas”, javob ieroglif 
明
(míng) 
“ertaga”; tasvirlangan hodisalarni, ob'ektlarni taxmin qilish uchun topishmoqlar, 
masalan: 
说他是条牛，
无法拉
车跑，
说
他力气小，却能背屋跑
(Shuō tā shì 
tiáo niú, wúfǎ lā chē pǎo, shuō tā lìqi xiǎo, què néng bèi wū pǎo guā niú) –«Unga 
ho‘kiz ekanligini aytsangiz u aravani tortib ololmaydi; unga kuchsizligini aytsangiz 
u otni orqasida ko‘taradi. Javob: 
蝸牛
(guā niú) - "salyangoz". Bir misol keltiramiz: 
五个兄弟，生在一起，
有骨有肉
，
长短
不
齐
(wǔ gè xiōngdì, shēng zài yìqǐ, 
yǒu gǔ yǒu ròu, chángduǎn bù qí) 5 aka uka go‘sht va suyakdan birga tug‘ilishgan, 
lekin har birining o‘lchami har xil. Javob: ieroglif 
手
(shǒu) - "qo‘l". Ushbu maqola 
kontekstida ieroglif topishmoqlar va 
歇
后
语
(xiēhòuyǔ) ko‘rinishidagi jumboqlar 
kishida katta qiziqish uyg‘otadi, chunki ularning yechimi xitoy yozuvini 
o‘zlashtirishga, bu xalqning madaniyati va shu bilan birga uning o‘ziga xos 
xususiyatlarini 
bilishga 
yordam 
beradi.. 
Birinchidan, 
xitoy 
yozuvini 
o‘zlashtirishdagi asosiy qiyinchiliklarga to‘xtalib o‘tamiz. Uslubiy maqsadlar nuqtai 
nazaridan, printsipial jihatdan, bu jarayon boshqa biron bir tilning yozuvini 
o‘zlashtirishdan farq qilmaydi: talaba tavsiflash qobiliyatiga, leksik ko‘nikmalarga 
ega bo‘lishi va axborotni yozish va vizual idrok etish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi 
kerak. Bundan tashqari, eng umumiy shaklda, bu yozuvni o‘zlashtirish jarayonining 
mohiyati boshqa yozuv tizimlaridan unchalik farq qilmaydi. Shunday qilib, harf 
tizimiga ega bo‘lgan tillarda talaba birinchi navbatda grafik elementlar (harflar) 
to‘plamini, so‘ngra ularni so‘zlarga birlashtirish ko‘nikmalarini egallaydi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, ieroglif yozuvini o‘zlashtirish jarayonida bir 
qator qiyinchiliklar paydo bo‘ladi:1. har qanday alifbodagiga qaraganda ancha ko‘p 
asosiy grafik elementlarni o‘zlashtirish zarurati; 2. ieroglif tarkibidagi asosiy grafik 
elementlarning deyarli cheksiz oʻzgaruvchanligi va iyerogliflarning oʻzining 
koʻpligi; 3. tanish bogʻlanishni buzish qiyinligi “belgi – tovush” va “belgi – maʼno” 
bilan bevosita bogʻlanishni oʻrnatish istagi.
I. V. Kocherginning ta'kidlashicha, xotiraning uch turi ierogliflarni 
o‘zlashtirish jarayonida doimiy ravishda ishtirok etadi: kinestetik, obrazli va og‘zaki. 
Assimilyatsiyaning dastlabki bosqichida kinestetik xotira hal qiluvchi rol o‘ynaydi. 
Bundan tashqari, mexanik ko‘nikmalarning ma’lum bir to‘plami to‘planib, 
avtomatizmga keltirilgach, majoziy xotiradan foydalanishga o‘tish sodir bo‘ladi. 
Nihoyat, ieroglif yozishni o‘rganishning ilg‘or bosqichida og‘zaki yodlash 
mexanizmlari ustunlik qiladi. Ierogliflarni o‘rganishning ikkinchi bosqichida, 
majoziy xotiraga o‘tish bo‘lganida, ieroglif topishmoqlarni yechish uchun 
猜字
谜

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
242 
cai zimi mashqlari juda qiziqarli va foydalidir. Ieroglif topishmoqlar 
字
谜
(zìmí) 
yozuvning oʻziga xos xususiyatlariga koʻra xitoy madaniyati va lingvistik 
hodisasidir. Bunday topishmoqlar ieroglifni tarkibiy qismlarga ajratish orqali uning 
ko‘rinishini tavsiflash kabi ko‘rinadi. Shuningdek, topishmoq yashirin ieroglifning 
ma’nosini bilvosita ko‘rsatishi mumkin. Ierogliflar juda qiziqarli va sirli. Ular 
grafema qismlaridan iborat bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos ma’noga ega. 
Shunday qilib, siz ieroglifni uning tarkibiy grafemalarini tushuntirish orqali taxmin 
qilishingiz mumkin. Masalan, 
一月一日非今天
------
明
(yīyuèyīrìfēijīntiān – míng) 
- "bir oy, bir quyosh, lekin bugun emas", javob "ertaga" ieroglifi bo‘lib, u 
topishmoqning birinchi qismidagi grafemalarda tasvirlangan. Yana bir misol: 
一只
狗，两个口，
谁遇它谁发愁
(yī zhǐ gǒu, liǎnggè kǒu, shuí yù tuō shuí fāchóu)- 
"bitta it, ikkita og‘iz, kimki ularni uchratsa g‘am chekadi. " Bu topishmoqda 
“Yig‘lash” degan ma’noni anglatuvchi 
哭
(kū) ieroglifi yashirin bo‘lib, unda “it” va 
ikkita “og‘iz” grafemalari mavjud.
Hozirgi vaqtda Xitoyda ieroglifli topishmoqlarni 
汉字
字
谜大典
lug‘atidan 
topishingiz mumkin. Ushbu turdagi topshiriqlardan qo‘shimcha material sifatida 
foydalanish nafaqat ieroglif belgilarini eslab qolishga yordam beradi, balki 
o‘rganilayotgan til mamlakatining madaniyatini yaxshiroq tushunishga o‘ziga xos 
zamin yaratadi. Topishmoqlarni diqqat bilan o‘rganish, ularga javob topish xitoy tili, 
balki o‘z ona tili va boshqa xalqlar madaniyatini o‘rganishga, turli madaniyat 
vakillarining mentalitetidagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlashga yordam beradi.