Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

O‘TKIR HOSHIMOV ASARLARIDA QO‘LLANILGAN 
ANTROPONIMLAR LINGVOPOETIKASI 
 
Nurimova Diyora 
Navoiy davlat pedagogika instituti magistranti 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada O‘tkir Hoshimov ijodida qo‘llanilgan 
antroponimlar va ularning lingvopoetik xususiyati tahlil etiladi. Ism va uning 
ahamiyati xususida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
 ism, lingvopoetika, nasr, obraz, so‘z qudrati.
Annotation
: This article analyzes the anthroponims used in O‘tkir 
Khoshimov`s work and their lingvopoetik features. The name and its significance are 
discussed.
Key words: 
noun, lingvopoetics, epic, image, word power.
O‘zbek adabiyoti ijodkorlari hikoyalari, asarlari, umuman ijodi, leksik 
jihatdan boy bo‘lib, unda hozirgi paytda faol qo‘llanilgan so‘zlar bilan bir qatorda, 
tarixiy qatlamga xos bo‘lgan lug‘aviy birliklar ham uchraydi. Ijodkorlarning turli 
davrlarda yaratgan asarlari til jihatidan bir-biridan farq qiladi. Ijtimoiy hayot 
taraqqiyoti, undagi o‘zgarishlar, yozuvchi dunyoqarashining boyishi va o‘zgara 
borishi yaratgan adabiy asarlarning tiliga ta’sir etmay qolmaydi. Shuning uchun ham 
badiiy asar tili o‘rganilar ekan, shu asarni yozuvchining boshqa asarlari bilan 
qiyoslash, o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash zarur. Adib ijodiy tilini o‘rganishda 
shu davr tarixiy sharoitini ko‘rib chiqish bilan birga yozuvchining siyosiy- adabiy 
hayotdagi qaysi yo‘nalishga mansubligi, uning dunyoqarashi va zamondoshlarining 
hamda o‘tmish ijodkorlarining unga bo‘lgan ta’sirini, shuningdek, asarning yozilish 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
205 
jarayonini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmas ekan. Badiiy asardagi onomastik 
birliklar, xususan antroponimlar ham mana shu millat, xalq hayoti va o‘tmishidan 
olingan, unda o‘z aksini topadi. Xuddi shuning uchun ularni o‘rganish, tadqiq qilish 
muhimdir. Bu orqali biz o‘z milliyligimiz, tariximizni bilish va anglashda yana bir 
qadam oldinga siljiymiz. Badiiy asar tilidagi antroponimlar tadqiq qilish bir 
tomondan tilshunoslikning antroponimika sohasi uchun ahamiyatli bo‘lsa, ikkinchi 
tomondan tilshunoslikdagi eng dolzarb masalalardan biri – badiiy asar tili va 
yozuvchining uslubi muammosiga ma’lum bir aniqliklar kiritishi bilan 
ahamiyatlidir. Badiiy asarlarda qo‘llanilgan antroponimlarni tahlil qilish o‘zbek 
tilshunosligida shaxs nomlarining o‘rnini belgilash, bugungi kunga qadar qanday 
fonetik, leksik va grammatik holatlarni boshdam kechirganligi, semantik taraqqiyoti 
to‘g‘risida ma’lum bir xulosalar chiqarish mumkin bo‘ladi. Ushbu fiklar tasdiqini 
topish uchun
 
O‘tkir Hoshimov asarlariga murojaat qilamiz.
ertasiga Shodivoy dadasining gapini unga yetkazadi: “Jo‘rang aqalli bittayam 
shoxini qoldirmabdi. Qo‘limga tushsa…” 
Rais tomonidan ba’zi o‘rinlarda “tutxo‘r” deb murojaat qilingan: 
-Iye, senmisan? – dedi g‘alati iljayib. Ovozi yalinibroq, yig‘lamsirabroq 
chiqqanga o‘xshadi. – Nima qilib yuribsan, tutxo‘r? “Tutxo‘r” dedimi. Bundan 
chiqdi haliyam esida ekan-da. Battar qo‘rqib ketdim. (1) 
Shunisi qiziqki, hamma narsani ko‘paytirib aytadigan Qo‘shovoy singlisi 
Mavjudaning ismini qisqagina qilib “Ju” deydi: O‘zimdan bir yosh Ju degan singlim 
bor. (Oti Mavjuda men uni “Ju” deyman.) 
O‘tkir Hoshimovning “Dunyoning ishlari”
(2) qissasida “Po‘stdumbali 
moshkichri” hikoyasi bor. Hikoyada Naim sartarosh tomonidan Olim parovoz, 
Hakim naynov deya kishilarning aynan laqab qo‘yilganligini ko‘rishimiz mumkin. 
Laqab bilan qo‘llash kishi nomini aytish aynan o‘shao damning ma’lum bir 
xususiyatini kamchilik sifatida bo‘rttirib ko‘rsatish uchun yoki salbiy munosabat 
ifodalash maqsadida atayin qo‘llaniladi. Bu bilan laqab qo‘yuvchi kishi o‘zini baland 
tutishi, mensimasligini ifodalaydi. Xalq orasida Olim paravoz (paravoz haydaganiga 
ishora qilib, kamsitish ma’nosida buyum bilan tenglashtirish ma’nosi sezilib turibdi), 
Hakim naynov deganda esa “naynov” so‘zida novcha so‘ziga nisbatan “salbiylik” 
semasi borligini ko‘rish mumkin.
Quyidagi parchalarga e’tibor bering: “-O‘zingni soddalikka solma, uka. Man 
hammasini bilaman. “Ohoni” bo‘lmasa…