Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

lokutiv, illokutiv
va
 perlokutiv
harakatlardir. 
Lokutiv akt (ingl. lokution akt - talaffuz) - So‘zlash akti yoki talaffuz akti 
hisoblanadi, ya’ni fonetik, leksik, sintaktik birliklarning so‘zlovchi tomonidan 
orfoepik me'yorlar darajasida talaffuz qilinishi lokutiv akt deyiladi.
1
Lokutiv aktning bo‘linishi 
Fonetik akt 
So‘zlovchi 
uchun 
ma’lum bo‘lgan 
tovushlarning talaffuzi hisoblanadi, ya’ni 
tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi. Noto‘g‘ri 
esa pragmatik to‘siqni hosil qiladi. 
-
Darax 
tagidagi 
mishiqni 
qara
-
Daraxtning 
tagidagi 
mushukni
qara 
Fatik akt 
So‘zlovchi 
nazarda 
tutgan 
fikrni 
grammatik qonun- qoidalarga rioya e'tish. 
Gap yasalishi formulasidan foydalanish: 
ega + ikkinchi darajalik bo‘laklar + kesim;
aniqlovchi + ega + to‘ldiruvchi + hol+ 
kesim 
-Ustoz otangdek ulug‘ 
-Baxtga 
to‘lgan 
Nigora 
nonni asta tishladi 
Retik akt 
Kishilar o‘rtasidagi aloqa aralashuvi 
jarayonidagi 
bilish, 
ifodalash 
va 
anglashning ob'ektiv hamda xususiy 
manfaatdorlik darajasi bilan belgilanadi. 
"Tezda uyga yetib kel"- 
dedi onam 
- Onam uyga tezda yetib 
kelishim kerakligini aytdi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, she'riy nutq uchun inversiya hodisasiga ruxsat 
berilgan. Bunda gap yasalishi formulasidan foydalanilmaydi. 
Ayolga baxt bering , saodat bering , 
Demang, yuribdi- ku kulib jilmayib. 
Ayol kulib turib o‘lishi mumkin , 
Dunyoni olishi mumkin jilmayib. 
“So‘zlash aktlarida bayon qilingan axborot nazarda tutilmaydi, balki 
so‘zlovchi nutqiga xos talaffuz akti e’tiborga olinadi. Lokutiv akt so‘zlash qoidasiga 
aloqador faoliyat ko‘rinishlari bilan bog‘lanadi. Jumladan, so‘zlovchi biror tovush, 
so‘z yoki qurilmalarni talaffuz qilish jarayonida ularga xos muvozanatni nutq 
apparati yordamida saqlashga harakat qiladi. Fonetik, leksik va sintaktik 
birliklarning so‘zlovchi tomonidan me’yoriy talaffuz jarayoni lokutiv akt deb 
1
Hakimov. M. O‘zbek pragmalingvistikasi asoslari. Toshkent. 2013. 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
218 
qaraladi. Lokutiv aktning mohiyati jumlaning ma’lum grammatik qoidalar 
yordamida talaffuz qilinishi bilan oydinlashadi”. Rasmiy nutqqa oid matnlardagi 
nutq xarakatlarning deyarli barchasi lokutiv aktga xos xususiyatlar orqali tuziladi, 
ya’ni rasmiy nutqning o‘zi ham adabiy til me’yorlariga asoslanib, til qoidalariga 
amal qilgan holda tuziladigan nutq hisoblanadi. SHu nuqtai nazardan, ushbu nutqqa 
oid matnlarda lokutiv akt ifodalanishi mumkin: "Ishonamanki, xavfsiz hamda 
barqaror o‘sish, farovon kelajakni barpo etishga qaratilgan yaqin hamkorlikni 
bundan keyin ham kuchaytirib boraveramiz O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Shavkat Mirziyoyevning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 
76-sessiyasidagi nutqi.