|
10
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MASALALAR YECHISHGA
PEDAGOGIK VA PSIXOLOGIK TAYYORLASH
Xudayberdiyeva Fotima Turg‘unovna
Mo‘minova Muqaddas Turg‘unovna
Aliboyeva Feruza Darxonaliyevna
Namangan viloyati Mingbuloq tumani
6-son umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari
Tel: +998998685207
Annotatsiya: Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini matematikadan masala yechishga
pedagogik va psixologik tayyorlash jarayonlari haqida mulohaza yuritilgan.
Kalit so‘zlar:masala yechish, ilk tushunchalar, aqliy rivojlanish, arifmetik amallar.
Bolalar maktabga ilk qadam qo‘ygan vaqtlaridanoq, turli masalalar bilan tanishishga
muvaffaq bo‘ladilar. Maktab ta’limida masala bilan tanishtirish zamirida o‘quvchini matematik
bilimlar dunyosiga eng oson yo‘l orqali olib kirish muammosi hal etiladi. Masalalarning berili-
shi boshlang‘ich sinfning 1- sinfidanoq boshlanadi. Bunda avvalo, turli o‘lcham va kattaliklarni
o‘zaro farqlashga doir masalalarga murojaat etilsa, so‘ngra, bolalar raqamlarni o‘rganishi bilan
parallel ravishda uni yanada mustahkamlovchi masalalar bilan ham tanishadilar.
O‘quvchilarga beriladigan ta’limda masalalar va ularning yechimlari vaqt bo‘yicha ham,
bolaning aqliy rivojlanishiga ta’siri bo‘yicha ham muhim o‘rin egallaydi. Yechilayotgan masalaning
roli o‘qituvchining u yoki bu masalani yechish uchun qanday pedagogik maqsadni ko‘zlaganiga
bog‘liq. Ko‘pincha masalalar o‘quvchilarga ularning bilimlarini to‘ldirish, malakalarni egallash,
ko‘nikmalarni takomillashtirish va puxtalash uchun beriladi. O‘quvchining masalani mustaqil
yechishidan unda ko‘nikma va malakalarning tarkib topishi uchungina emas, balki teskari aloqa
o‘rnatish ( o‘quvchi – o‘qituvchi ) uchun ham foydalaniladi. Bu esa o‘qituvchiga o‘rganilayotgan
materialni o‘quvchi qanday o‘zlashtirishini kuzatish va uning muvaffaqiyatlarini tekshirish
imkonini beradi.
Bilimlarni tekshirishda masala o‘quvchi tafakkurining rivojlanishi haqida fikr yuritish, kerakli
amallarni to‘g‘ri tanlash, hisoblash ko‘nikmalari haqida fikr yuritish imkonini beradi.
Matematikani o‘qitish umumiy sistemasida masalalar yechish samarali mashq turlaridan biridir.
Masalalar yechish bolalarda avvalo mukammal matematik tushunchalarni shakllantirish ularning
dasturda berilgan nazariy bilimlarni o‘zlashtirishlarida favqulotda muhim ahamiyatga ega.
Masalalar yechish jarayonining o‘zi ma’lum metodika bo‘lib, o‘quvchilarning aqliy
rivojlanishiga ancha ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, chunki u aqliy operatsiyalarni analiz va sintez,
konkretlashtirish va abstraklashtirish, taqqoslashi, umumlashtirilishi talab etiladi. Masalan,
o‘quvchi istalgan masalani yechayotganida analiz qiladi, savolni masala shartida ajratadi, yechish
rejasini tuzayotganida sintez qiladi, bunda konkretlashtirishdan (masala shartini hayolan chizadi)
so‘ngra abstraklashdan foydalanadi (konkret situatsiyadan kelib chiqib arifmetik amalni tanlaydi)
biror bir turdagi masalalarni ko‘p marta yechish natijasida o‘quvchi bu turdagi masalalarda berilgan
va izlanayotgan sonlar orasidagi bog‘lanishlar haqidagi bilimni umumlashtiradi, buning natijasida
bu turdagi masalalarni yechish usuli umumlashtiriladi.
Bolalarni masala yechishga o‘rgatish – bu berilgan va izlanayotgan sonlar orasidagi bog‘lanishni
aniqlashni va buning asosida arifmetik amallarni bajarishni o‘rganish demakdir.
Masalalarni yechish uquvida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan markaziy qism berilgan sonlar
va izlanayotgan son orasidagi bog‘lanishni o‘zlashtirishdir.
Bolalarning masalalar yecha olish uquvlari va bu bog‘lanishlarni qanchalik yaxshi
o‘zlashtirganliklariga bog‘liqdir. Shuni hisobga olgan holda boshlang‘ich sinflarda yechilishi
berilgan sonlari va noma’lumlar orasidagi bir xil bog‘lanishlarga asoslangan konkret va mazmuni
hamda soni berilganlari bilan esa farq qiluvchi masalalar guruhi bilan ish ko‘riladi. Bunday
masalalar guruhini bir turdagi masalalar deb ataymiz.
Masalar ustida ishlashda o‘quvchilarni avval bir turdagi masalalarni yechishga, so‘ngra boshqa
turdagi masalalarni yechishga, majburlashga olib kelinishi kerak emas. Matematik masalalarni
yechish jarayoni o‘zining mohiyati bo‘yicha mustaqil fikrlashni talab qiladi. Matematik
tushunchalarni rivojlantirish darajasi turli insonlarda turlicha bo‘ladi. Uning shakllanishi doimiy
682
10
mashq qilishni talab qiladi. Bu mashqlar oila va maktabgacha ta’limdan boshlanadi. Har bir mustaqil
yechilgan masala, tuzilgan masala va masalani yechish jarayonida uchragan qiyinchiliklarni
mustaqil yengishida matonat shakllanadi, ijodiy qobiliyatlar rivojlanadi.
Ko‘plab masalalarni yechishda amallar bu kattaliklar orasidagi mavjud bog‘lanishlarga
asoslanib tanlanadi. Amallarni tanlashda o‘quvchilar bu bog‘lanishlarni idrok qila olishlari va
foydalana bilishlari uchun kattaliklar orasidagi bog‘lanishlarni, masalalarni bu kattaliklarning
konkret ma’nosi asosida yechish yo‘li bilan ochib berishi kerakligini bilishi lozim.
O‘quvchilаrni mаsаlа yechishgа o‘rgаtish аnchа mаshаqqаtli jаrаyonlаrdаn biri hisoblаnаdi.
1-2-sinf o‘quvchilаrining fikri-hаyoli odаtdа fаqаt o‘yin o‘ynаsh bo‘lаdi. Shuni hisobgа
olib o‘quvchilаrgа mаsаlаni ishlаshdа uni ilmiy emаs hаyotiy qilib tushuntirish lozim. Аgаr
o‘quvchilаrni yoshliklаridаn misol vа mаsаlаlаr yechishgа qiziqtirib o‘rgаtmаsа, mаtemаtikа fani
ulаr uchun eng mаshаqqаtli fаn bo‘lib ko‘rinadi vа ulаrning keyingi fikrlаsh jаrаyonlаrigа judа
kаttа tа’sir o‘tkаzаdi.
Bir qator masalalarni rasm va chizmalar bilan tasvirlash katta yordam beradi.
Shuni eslatib o‘tamizki, masalalarga chizma yoki rasm yasash uchun biror umumiy ko‘rsatma
berib bo‘lmaydi. Ko‘pincha, bir masalaning o‘ziga doir grafik tasvirlarni har xil usul bilan berish
mumkin.Shu sababli o‘qituvchining vazifasi bu ishga doim rahbarlik qilishdan, grafik model
yasashning eng ratsional formalarini tanlashda o‘quvchilarga yordam berishdan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Jumayev E.E. Boshlang‘ich matematika nazariyasi va metodikasi.
2. M.Ahmedov, D.Mirzamuhamedova Masalalar yechish metodikasi.
3. A.Asimov, Sh. Jo‘rayev Masala yechish usullari.
683
Do'stlaringiz bilan baham: |
