Масъул муҳаррир

10
INKLYUZIV TA’LIM MUAMMOLARI VA UNING YECHIMLARI
Maxmudova Nozima Umaraliyevna
Sirdaryo viloyati Xovos tumani 2- maktab
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.
 Telefon: [phone]
Annotatsiya: Maqolada Inklyuziv ta’lim jarayonida bolalarning qobiliyatlari va holatidan qat’iy 
nazar, ularning barchasiga sifatli ta’lim taqdim etilishi kerakligi, Inklyuziv ta’lim kamsitilishni 
oldini olishga yordam berishi hamda Inklyuziv ta’limga jalb etish global muammolardan biri 
hisoblanishi haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar: Inklyuziv, maxsus yordamga muxtoj, ilmiy- uslubiy, nogiron, imkoniyati 
cheklangan, korreksiya, internet, katalizator. 
UNICEF inklyuziv ta’limni O‘zbekiston ta’lim tizimiga kiritish masalalari bilan shug‘ullanadi. 
Inkluziv ta’lim vazifasi bolalarning qobiliyati va holatidan qat’iy nazar ularning barchasiga sifatli 
ta’lim taqdim etishdan iborat. Shu bilan birga, inklyuzivlik tamoyili imkoniyatlari cheklangan 
bolalar ijobiy ruhiy va ijtimoiy rivojlanishga ega bo‘lishlari uchun oilada yashashlari va o‘z 
tengdoshlari bilan oddiy maktabda bilim olishlari lozimligi nazarda tutiladi. 
Maxsus yordamga muhtoj bo‘lgan bolalar ta’lim tarbiyasi ularni o‘qish va yozishga orgatish 
muammolarini ijtimoiy hayotga moslashtirishga ko‘mak berish bu ishlarni samarali amalga 
oshirish, maxsus soha vakillari hamda nogiron bolalar ota- onalariga amaliy yordam berish kabi 
ma’suliyatli ishlar jumlasiga kiradi. 
Maxsus yordamga muhtoj bolalar asosiy muammolarini ular o‘zlari yashab turgan muhitdan, 
oiladan uzoqda ta’lim tarbiya berish bilan hal qilib bo‘lmaydi. Jamiyat o‘z a’zolariga javobgarlikni 
o‘z bo‘yniga olmas ekan, cheklab qoyilgan huquq va imkoniyatlar qaytarib berilmas ekan, ijtimoiy 
integratsiyaga erishish qiyin. Maxsus ehtiyojli bolalarning ta’lim tarbiyasida teng huquqlik 
muammosini hal etish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biridir. Ammo bugungi kunda 
ham juda ko‘plab bolalar turli xil sabablarga ko‘ra ta’limdan chetda qolib ketmoqdalar. Inklyuziv 
ta’limga jalb qilishning tashkiliy ilmiy uslubiy choralarini ko‘rib chiqish, ya’ni mutaxasislarini 
tayyorlash malakasini oshirishga oid tadbirlarni ishlab chiqish lozim. Alohida yordamga muhtoj 
bolalarni umumta’lim muassasalariga jalb qilishning 2 ta asosiy omili bor. Birinchidan alohida 
ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar ham, sog‘lom bolalar bilan birgalikda o‘zoro faoliyat ko‘rsatishlari 
mumkin. Inklyuziv ta’lim maqsadga muvofiq tarzda tashkil etilsa maxsus ehtiyojli bolalar ijtimoiy 
tomondan himoyalanadilar. Sog‘lom bolalar esa ijtimoiy adolat va tenglikning tan olinishi 
buyukligini nogiron bolalarga nisbatan yanada mehribon va e’tibor bilan munosabatda bo‘lishni 
his etadilar. Ikinchidan nogiron bolalar ham sog‘lom tengdoshlari bilan yonma- yon o‘sish, 
tarbiyalanish huquqiga egadir. Bu ishlarning muvaffaqiyati har bir davlatning qonunlarida aks 
etishi zarur. Inklyuziv ta’lim barcha uchun ta’lim sifatini yaxshilaydi. 
Inkluziv ta’lim, ta’lim sifatini yaxshilashga olib keladigan katalizator bo‘lib xizmat qilishi 
mumkin. Maxsus ehtiyojli bolalarni umumta’lim muassasalariga qabul qilinishi oqituvchilarni 
yanada bolaga qaratilgan faolroq va ko‘proq o‘quv- chilarni qamraydigan yangi o‘qitish uslublarini 
ishlab chiqishga undaydi. Buning nafi esa xamma bolaga tegadi. 
Inklyuziv ta’lim kamsitishni oldini olishga yordam beradi.
Jamiyatda nogironlarga nisbatan yanglish fikr va munosabat juda yuqoridir. Ular haqida 
ma’lumotning kamligi va ularni yoshligidan maxsus muassasalarda yopiq tarzda ta’lim tarbiya 
berishi bunga sabab bo‘lishi mumkin. Lekin tajribadan shu narsa ma’lum bo‘ldiki kattalarga 
nisbatan bolalar farqni va o‘xshashlik jixatlarini tezroq anglar ekanlar. Agarda maxsus ehtiyojli 
bolalar normal rivojlanishdagi bolalar bilan ta’lim tarbiya olsalar, bu barcha bolalarni nogironlarga 
nisbatan o‘zlari singari bola ekanligini anglab kamsitmasliklarini ta’minlagan bo‘lar edi.
Ta’lim tizimini joriy etish har doim ma’lum bir qonun qoidalarga, tamoyillarga asoslanishni 
talab etadi. Inklyuziv ta’lim tizimini joriy qilishda esa quydagi tamoyillarga asoslanadi.
1.Inklyuziv ta’limning e’tirof etilishi.
2. Inklyuziv ta’limning barcha uchun ochiq bo‘lish tamoyili.
3. Bog‘lanishning mavjud bo‘lish tamoyili.
4. Markazlashtirilmagan bo‘lishi tamoyili.

---

478
10
5.Inklyuziv ta’limga kompleks yondashish tamoyili.
6. Inklyuziv ta’limga moslashuvchanlik tamoyili. 
7.Malakaviylik tamoyili. 
Inklyuziv ta’limga jalb etish global muammolardan biri hisoblanadi. Inklyuziv ta’limning 
asosiy qismi bolalarga bilim olish uchun do‘stona munosabatda bo‘lish va o‘qishga imkon beruvchi 
muxitni yaratishdir. Maxsus ehtiyojli bolalarning hayotga ilk yoshdan ya’ni 6 yoshgacha e’tibor 
berilsa ancha yuqori samaralarga erishish mumkin .
Inklyuziv ta’lim muhitini rivojlantirish. 
Inklyuziv ta’limning asosiy qismi bolalarga bilim olish uchun do‘stona munosabat va o‘qishga 
imkon beruvchi muhitni yaratish lozim. Bolalar maktabga bexatar qiyinchiliklarsiz yetib borish 
imkoniga ega bo‘lishlari lozim. Bundan tashqari amaldagi umumta’lim uslubiyotiga bolani 
moslashtirishdan ko‘ra dars jadvalini sharoitini uslubiyatini va o‘quv qurollarini o‘zgartirish kerak 
bo‘ladi.
Ilk yoshdan aralashuv.
Qisqa qilib aytganda bolaning hayotiga ertaroq etibor berilsa natijasi bolaning keyingi 
rivojlanishida samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Bolada o‘ziga ishonch va o‘zini qadrlash hissini rivojlantirishda kattalarning qiyofasi juda 
muhim. Lekin juda ko‘p maxsus ehtiyojli bolalar o‘qib ulg‘ayayotgan bir paytda o‘zlariga 
o‘xshagan maxsus ehtiyojli katta odamlarni uchratmaydilar va katta bo‘lish qandayligini tasavvur 
qila olmaydilar. Shuning uchun xam maxsus ehtiyojli kattalar maxsus ehtiyojli bolalarning ta’limida 
doimiy ishtirok etishi kerak. Chunki katta yoshdagi maxsus ehtiyojdagi insonlar, ota onalarga 
farzandiga ta’lim berish muhimligini tushuntirish mumkin. Buning uchun esa maxsus ehtiyoji 
kattalarni maktablarga taklif etish kerak. Shunda ular o‘zlarining hayotda erishgan yutuqlari haqida 
gapirib beradilar. Buning natijasida inklyuziv ta’limni targ‘ib qilishda katta imkoniyat yaratiladi.
Mos siyosatni ishlab chiqishga ko‘maklashish. 
Inklyuziv ta’lim tizimini qo‘llab quvvatlashda siyosat asosiy rol o‘ynaydi. Siyosat tomonidan 
Inklyuziv ta’limning qo‘llab quvvatlanishi bu ta’lim tizimining samarasini va rivojini ta’minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Inklyuzif ta’lim tamoyillari va ularning mazmuni. 2017yil
2. O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimining joriy etishi.
3. Inklyuzif ta’lim. Uslubiy qollanma. D. Tangirova 2011.

---

479