Масъул муҳаррир

10
БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАЪЛИМ 
ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ
Fayzullayeva Gulshod Nurullayevna
Navoiy viloyati Qiziltepa tumani
15 - maktab boshlang‘ich sinflar o‘qituvchisi
Аннотация: Ушбу мақолада математика дарслиги ўқувчилар билимига қўйиладиган 
талаблар савиясини белгилаб бериши, дарсликда эслатма-алгоритмлар ёрдамида математик 
нутқни ривожлантиришга алоҳида эътибор берилиши, дарсликка ўйин элемантлари 
киритилиши, масалаларнинг ечилишига ижодий ёндашишни талаб қилади мантиқий 
машқлар ,,таққослаш, тартиблаш, умумлаштириш”лардан иборатлиги ҳақида фикр 
юритилади.
Калит сўзлар: Дарсликлар, қўлланмалар, кўрсатма қўлланмалар, ўқитишнинг техник 
воситалари, назарий ва амалий материаллар, таққослаш, тартиблаш, умумлаштириш.
Ta’lim mazmuni, uning komponentlari, tarkibi, vazifalari haqida so‘z ketganda, dalillar bilan 
qonuniyatlar, yaqqollik bilan mavhumlik, bilimlar bilan haqiqatni mustaqil bilish metodlari 
o‘rtasidagi maqbul keladigan munosabatlarni aniqlash zarur.
Bugungi kunda o‘quv mashg‘ulotlarini o‘qitishning zamonaviy usullaridan foydalangan 
holda o‘tkazish o‘zining yuqori natijalarini beradi. Qaysi interfaol usullarni qo‘llash har bir 
mashg‘ulotning didaktik vositasidan kelib chiqqan holda tanlash maqsadga muvofiq va o‘z 
samaradorligini ko‘rsatadi. 
Математика ўқитиш воситалари-бу таълим жараёнида фойдаланиладиган барча ўқув 
қўлланмалардир. Математика ўқитиш воситаларига: дарсликлар ва қўлланмалар, кўрсатма 
қўлланмалар, ўқитишнинг техник воситалари киради.
Бошланғич синфлар учун математика дарсликлари асосий ўқитиш воситаси бўлиб, 
улар дастур материалининг мазмуни ва уни кўриб чиқиштизимини белгилаб беради, бу 
материалнинг ҳар бирини ўрганиш савиясини (даражасини) аниқлаб беради. Дарсликда 
дастурда кўзда тутилган назария элементлари ўрин олади, асосий ўқув ва малакаларнинг 
шаклланишини таъминлаши лозим бўлган машқлар ва топшириқлар тизими киритилади. 
Дарслик янги нарсани ўрганишда у ёки бу услубий ёндашишни кўрсатиб беради.
Шу туфайли ҳам дарслик ўқитувчи учун ўзига хос ўқув қўлланма бўлиб, янги нарса 
устида ишлашда ўқувчининг билиш фаолиятини йўналтирадиган китобдир. Дарсликдан 
мақсадга мувофиқ фойдаланиш учун унда ўқув дастури қандай ёритилганлигини тушуниб 
олиш, унда ўрин олган ўқув материалининг хусусиятларини таҳлил қилиш, китобнинг 
тузилишини, ўқитувчига услубий ёёрдам бериш мақсадида берилган мисолларни таҳлил 
қилиш керак. Бошланғич синфлар математика дарсликларида матн кам, улар назарий ва 
амалий материалларни бир вақтда ўз ичига олади.
Дарслик ўқувчилар билимига қўйиладиган талаблар савиясини белгилаб беради ва уларни 
мураккаблаштириб юбориш керак эмас. Дарсликда алгебра ва геометрия элементларини 
ўрганиш учун машқлар мавжуд. Дарсликда эслатма-алгоритмлар ёрдамида математик 
нутқни ривожлантиришга алоҳида эътибор берилади. Дарсликка ўйин элемантлари 
киритилган, кўпчилик масалаларнинг ечилиши ижодий ёндашишни талаб қилади. 
Масалалар мантларида болаларнинг турли касблар билан танишишлари учун, техника билан 
боғланиш, болаларнинг ижтимоий-фойдали меҳнатда иштирок этишлари, табиатни асраш 
чоралари ва ҳғоказо имкониятлар бор. Дарсликлар чиройли қилиб безатилган, уларда бир 
хил белгилашлар тизими қабул қилинган. Бириинчи дарсдаёқ китобнинг умумий тузилиши 
кўриб чиқилади. Болалар китобни ўз вақтида очиши, китобда ўрганиладиган саҳифаларни 
осон топа олишни ўрганишлари лозим. Биринчи синфда керакли саҳифа хатчўп ёрдамида 
осон топилади, уни биринчи дарсдан бошлаб ишлатиш ўқувчиларга ўргатилади.
Дарслик саҳифаларида сюжетли расмлар бор бўлиб, моҳирлик билан ўргатилса, болалар 
дарсликдаги бу расмлар томоша қилиш учун эмас, балки масалалар тузиш учун саноқни 
ўрганиш учун мўлжалланганлигини билиб оладилар. Ўқитувчи расм билан ишлаётганда 
болалар уни диққат билан кўриб чиқиб расмда нима тасвирланган деган ҳикояни тузишларига 
вақт беради ва фақат шундан кейин расмдан ўқув мақсадларида фойдаланишга киришади. 

---

399
10
1-синф математика дарслигида ҳар бир саҳифада мантиқий машқлар ,,таққослаш, тартиблаш, 
умумлаштириш” учун бор. Болалар уларни қизиқиб бажарадилар. Булар қанақа расмлар, 
қандай топшириқни бажариш лозимлигини болаларнинг ўзлари сўзлаб берсалар фойдали 
бўлади. Афсуски, кўпчилик ўқитувчилар болаларга буни ўз вақтида ўргатмасдан хато 3-4 
синфларда ҳам топшириқларни ўзлари ўқиб, маъносини ўзлари тушунтириб берадилар. 
Ўқитувчи болалар эгаллаган ўқувларини таҳлил қилиб, ўз-ўзидан текшириб бориши 
фойдалидир. Ўқитувчига ёрдам тариқасида қатор қўшимча қўлланмалар нашр қилинади. 
Булар дарсларни ўтказишга оид услубий тавсиялар, қўшимча машқлар тўпламлари, 
мустақил ва якка тартибда ишлашни ташкил қилиш учун дидактик материалдир.
Ўқитиш тизими ўқувчилар билимининг пухта бўлиши ва онгига етиб боришини 
таъминлайди. Мактабда таълим-тарбия жараёни ўрганиладиган материалларнинг мазмуни, 
уни баён қилиш мантиқи, ўқитишнинг инновацион методлари барча шаклдаги бутун таълим 
жараёнини, ўқитувчи шахсининг ўзи, унинг фанга фидоийлигини ҳам тарбиялайди.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Н. У. Бикбаева ва бошқалар. Бошланғич синфларда математика ўқитиш методикаси. 
Тошкент “Ўқитувчи” 1996
2. М. И. Нуриддинова. Табиатшуносликни ўқитиш методикаси. – Т: Чўлпон номидаги 
нашриёт манбаа ижодий уйи -2005
3. Ж. Ғ. Йўлдошев, С. А. Усмонов. Замонавий педагогик технологияларни амалиётга 
жорий қилиш. – Тошкент. Фан ва технология нашриёти -2008 

---

400