10
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA’LIM-TARBIYA BERISHDA
TARBIYACHI SHAXSIGA QO‘YILGAN TALABLAR
Djumaniyazova Laylo Tangirberganovna
Xorazm viloyat Gurlan tuman 24-son
maktabgacha ta’lim tashkiloti mudirasi.
+99893 2826053 Laylo.djumaniyozova@gmail.com
Annotatsiya: Ushbu maqola maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishda
tarbiyachi shaxsiga qo‘yil bugungi kunning zamonaviy o‘qituvchisiga qo‘yilgan yangicha talablar
va ularning vazifalari, hamda tarbiyachining mashg‘ulotlar davomida qo‘llaydiga tarbiyaviy
metodlari o‘z aksini topgan.
Kalit so‘zlar: tarbiyachi, bola, nutq, tarbiya, tadqiqot, vazifa
Bugungi kun tarbiyachisi. U oddiy bola qarovchisi yoki enaga emas, bugungi kun o‘zgardi,
zamon o‘zgardi, dunyo o‘zgardi. Bugungi kun tarbiyachisiga qo‘yilgan talablar o‘zgardi.
Tarbiyachi imidji o‘zgardi. Tarbiyachi eng avvalo bolani sevishi kerak. Bolalarga bo‘lgan
muhabbat esa o‘z-o‘zidan boshqa talablarni astoydil bajarishga zamin yarata oladi. “Tarbiya -
buyuk ne’mat, u kishi taqdirini belgilaydi”, - degan edi rus faylasufi V.G. Belinskiy. Ta’limning
eng birlamchi bo‘g‘ini bo‘lmish maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanayotgan bolalarni
bilasizmi? Ular hali yozilmagan oq qog‘ozlar! Ular podshohlar! Ular malikalar! Ularning
ko‘ngillari pokiza. Ular gapirayotgan gaplar, shirali nutq, shirin tabassum, qilinayotgan orzular
o‘zgacha. Ularning olamiga gard yuqtirishga hech birimizning haqqimiz yo‘q. Bugungi kun
tarbiyachisi esa bolalarning orzulariga qanot, podshohligiga vazir, zabonlariga so‘z, niyatlariga
maslakdosh bo‘lmog‘i, sho‘xliklari-yu erkaliklariga qanoatli, araz va ginalariga sabrli bo‘lishi
lozim.
Rus publisisti va adabiy tanqidchisi D.Pisarev “Tarbiyalashda eng asosiysi, tarbiyachining
kimligidir”,-degan edi. Tarbiyachilar mana shu fikrni o‘zlariga singdirib olmog‘i zarur. Demak,
eng avvalo tarbiyachi o‘zining shaxsiyatiga, fe’l-atvoriga e’tibor qaratmog‘i lozim. Chunki
tarbiyachining fe’l-atvori istasak, istamasak bolaga “yuqadi”. Bu narsa tajribamizdan ham ko‘rinib
turibdiki, ba’zan ota-onalar “xuddi sizdek gapiradi”, “gapirganda qo‘llarini harakatlantiradi”-degan
fikrlarni aytishadi. Bu esa tarbiyachining o‘zi bilmagan holda “ko‘chirib qo‘ygan” tarbiyasidan
dalolat beradi. Zamonaviy fan bog‘cha yoshidagi bola miyyasida tadqiqot o‘tkazdi va shuni
isbotladiki, bu davrda bola miyyasi tanqidlarni qabul qilmasligi faqat rag‘bat va maqtovlarga
javob qaytarishini isbotladi. Bola miyyasida tanqidlarga nisbatan hech qanday javob bo‘lmaganligi
kuzatildi. Demak, tarbiyachilar bu faktni esda saqlab, bolani rag‘batlantirish orqali, shirinso‘zlik
bilan tarbiylashi maqsadga muofiqdir. Demak, tarbiyachining shaxsiy fazilatlari orasidan eng
keraklilaridan biri ham shirinsuxanlik ekan. Bu bola tarbiyasida birlamchi faktor vazifasini
o‘taydi. Uning yuz ifodasi ham, albatta uyg‘un bo‘lishi ya’ni ochiq chehra bo‘lishi lozim.
Bolani bog‘chada kutib olish jarayonining o‘zi ham juda katta ma’suliyali jarayon hisoblanadi.
Ayrim bolalar ota-onasidan yoki boshqa yaqinlaridan ajrab bog‘chada qolishni istashmaydi. Ular
shu vaqtning o‘zida yig‘lashi, to‘polon qilishi tabiiy. Bu paytda esa bolani bog‘chaga olib kelgan
inson, tarbiyachining tutgan yo‘llari orqali uni “analiz-sintez” qilib, sinovdan o‘tkazib ketishi
ham mumkin. Bu vaziyatdan chiqib olishda esa, tarbiyachidan muloyimlik, shirinsuxanlik,
ochiqyuzlilik va bolani nima bilandir chalg‘ita olish qobiliyatini ishga solish zarur hisoblanadi.
Nutq. Tarbiyachining nutqi o‘zgaruvchan bo‘lishi lozim, u o‘qib bergan ertaklarda goho chol,
goho kampir, gohi qizi, gohi kuchugi, gohi mushugi bo‘lib ovoz tonlarini shunga moslab o‘qib
bera olishi, aktyorlik mahoratini ishga solishi lozim. Aks holda, bola uchun ertakning qizig‘i
qolmaydi. U zerikishi va ertakning mazmunini ham tushunmasligiga olib keladi. Rus pedagogi
K.D.Ushinskiy tarbiyachining o‘ta oddiy va samimiy, bolalarcha beg‘ubor bo‘lishini yoqlagan,
u o‘z fikrini quyidagicha bayon qilgan. “Tarbiyachi amaldor emas, agar u amaldor bo‘lsa,
tarbiyachi emas”.
Tarbiyachi o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishi uchun maxsus tayyorgarlik ko‘rishi kerak va
quyidagi shartlarga amal qilishi lozim.
- Pedagog yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori ma’lumotli, kerakli bilimlarni egallab,
kerakli adabiyotlarni tanlay oladigan, ilmiy adabiyotlar bilan ishlay oladigan, ilg‘or tajribali peda-
389
10
goglarning tajribasini o‘rganib, o‘z ishiga tadbiq eta oladigan kishi bo‘lishi kerak.
- Pedagog bolalarni kuzata oladigan, ularning xulqi, xatti-harakati sabablarini to‘g‘ri tahlil
qilib, unga ijobiy ta’sir vositalarini topa oladigan bo‘lishi kerak.
- Yosh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun pedagogning
nutqi ravon, aniq, mantiqiy ixcham bo‘lishi lozim. Ta’lim berishda texnikaviy vositalardan sa-
marali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka, ko‘nikmalarni yaxshi o‘zlashtirib olishlari
uchun faollashtiruvchi savollardan foydalanish lozim.
- Tarbiyachi o‘ziga yuklangan vazifani bajarish uchun bolalarda o‘sha faoliyatga nisbatan
qiziqish uyg‘ota olishi, ularning diqqatini jalb qilib, faolligini o‘stirish, bolalarning xulqini, xatti-
harakatini haqqoniy baholay olishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishda tarbiyachi
bolalarga ishonch bilan qarashi, har bir faoliyatni uddalay olishiga motivatsiya berishi, ularning
mehnatsevarligi, mustaqilligi, tashabbuskorligini to‘g‘ri taqdirlashi va mustaqil faoliyat yuritishi
uchun imkoniyat yaratishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. A. J. Jo‘rayev “ Tarbiyaviy darslarni o‘tish” // Sinf rahbarlari uchun qo‘llanma. T.: Sharq
1997, 65-bet
2. M.Jumayev “Bolalar adabiyoti” Darslik – majmua. –T.: O‘qituvchi, 1994y. 186-bet
3. A.Munavvarov “Pedagogika” –T.: O‘qituvchi,1996 -89-bet
390
Do'stlaringiz bilan baham: |