Масъул муҳаррир

10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SONLARNI RAQAMLASHNI O‘RGATISHNING 
DOLZARBLIGI
Musayeva Yulduz Suyunovna
Samarqand viloyati Kattaqo‘rg‘on shahridagi 
15-umumiy o‘rta ta’lim maktabining oliy toifali boshg‘ang‘ich sinf o‘qituvchisi 
Tel: +99899: 310-45-77
Elektron pochta 15_ _ maktab @inbox .uz
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich o‘quvchilarining ayniqsa, 1-sinf o‘quvchilarida 
10 ichida raqamlashni o‘rganishning dolzarbligi haqida mulohazalar yuritilgan. 
Kalit so‘zlar: 10 ichida raqamlash, tayyorlov bosqichlari, taqqoslash, natija. 
Boshlang‘ich ta’limni takommillashtirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. 
O‘quvchi maktabga kelgan dastlabki kunidan boshlaboq o‘qishga havas qo‘yishi, savodli o‘qishi 
va yozishi dastlabki amallarni to‘g‘ri bajarishga o‘rganishi kerak.
Boshlang‘ich sinflarda matematikani muvoffaqqiyatli o‘rganish ko‘p jihatdan o‘quvchilarning 
10 ichida sonlarni raqamlash va arifmetik amallarni o‘zlashtirish sifatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Birinchidan, 10 gacha bo‘lgan sanoq, sanoqning keyingi bosqichi asosi hisoblanadi, ya’ni 
bir o‘nlikdan o‘n o‘nlikkacha yoki bir yuzlikdan o‘n yuzlikkacha va h.k. oddiy birliklar kabi 
sanaladi. Ikkinchidan, 10 ichida qo‘shish jadvalini mustahkam bilmasdan ko‘p xonali sonlar 
ustida amallar bajarish mumkin emas.
Doimiy kuzatuvlar nazorat ishlari o‘tkazish natijalari shuni ko‘rsatadiki, birinchi sinflarda 10 
ichida sonlarni raqamlashni o‘zlashtirishda ayrim kamchiliklar uchraydi 10-14% o‘quvchilar 10 
ichida ongli sanash malakasiga ega emas. Ular bilimi mexanik sanash bilangina chegaralangan, 
ya’ni sonlarning natural qatori ketma-ketligini hamma vaqt ham to‘g‘ri ayta olmaydilar 
masalan, o‘quvchi “Uchta” so‘zini ifodalashda ba’zan uchinchi narsani to‘g‘ri ko‘rsata olmaydi. 
O‘quvchilar hisoblash maqsadini tushunmaydilar.
O‘qitishning dastlabki ikki oyida o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajalari turlicha bo‘ladi. 
Bunga asosiy sabab, ularning rivojlanish darajasi va maktabga tayyorlanish sharoitlarining turli-
tumanligidir.
O‘zlashtirmovchilar bilan ishlashning turli shakllarini qo‘llash kerak: individual mashg‘ulotlar 
va topshiriqlar, ayrim o‘quvchilarni sinchiklab nazorat qilish va ularning xatolarini sistemali 
ravishda tuzatish, differensial yondashish o‘quvchilarning bilim darajasini hisobga olib, 
topshiriqlar berish, yangi materialni dars so‘nggida yoki o‘sha paytda qayta tushuntirish, teskari 
aloqaning turli vositalarini qo‘llash. Darsda ko‘p og‘zaki topshiriqlar berish ham o‘quvchilar 
diqqatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi bunda ko‘proq tayyorgarlikka ega o‘quvchilar ishtrok etadilar. 
Bundan tashqari dastlabki oylarda, ba’zi o‘qituvchilar o‘quvchilarni darslik bilan ishlashga 
o‘rgatmaydilar va darslikdagi barcha topshiriqlarni o‘zlari o‘qiydilar yoki yozuv taxtasiga 
yozadilar. 
Dastlabki 10 ichida sonlarni o‘rganish darslari bolalarning maktabgacha bo‘lgan davrdagi 
rivojlanishi va tayyorgarligini hisobga olgan holda tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir shu 
sababli, dastlabki darslardanoq bolalarning mavjud matematik tushunchalari va bilimlarini 
aniqlash zarur. Tayyorgarlik davrida raqamlashni o‘rganish uchun zarur bo‘ladigan (sanash, 
ko‘p, kam, katta, kichik, tartib, munosabatiga doir va h.k.) bilimlarni sistemalashtirish muhimdir.
Ayniqsa, sanoq malakasini egallash muhim, buning uchun narsalar sanog‘iga doir mashqlarni har 
bir darsga kiritish lozim. Natijada o‘quvchilar, narsalar soni uning tartibiga bog‘liq emasligini 
tushunsinlar bunday mashqlar davomida imkoniyatiga qarab, har bir o‘quvchi o‘zlari sanayotgan 
narsani tegishli son bilan mos qo‘yish malakasiga ega bo‘lishi kerak. Bu davrda bolalar turli 
narsalar to‘plamini taqqoslash, soni teng bo‘lmagan narsalarni tenglashtirishni o‘rganib oladilar.
Dastlabki 10 ichida sonlarni raqamlashni o‘rganishga doir ko‘rgazmali qurollar va dedaktik 
materiallarni oldindan tayyorlab qo‘yish kerak. Ayrim narsalarni o‘quvchilar ham to‘plashlari 
mumkin. Masalan, cho‘plar, turli barglar va h.k.
Mavzuni o‘rganishda asosiy diqqat-e’tibor quyidagilarga qaratiladi: