Масъул муҳаррир

10
ADABIYOT DARSIDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR FOYDALANISH
Xudoyberganova Nargiza Madraximovna 
Urganch shaxri 1-son maktabning 
ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi 
Annotasiya: Ushbu maqolada Alisher Navoiyning Xamsa asarini muammo sifatida o‘rganish, 
ped texnologiyalar asosida o‘qitish ko‘rsatilgan.
Kalit so‘zlar: Xamsa,texnologiya,an’aniviy,maqsad, muammo, keys-stadi, asar, poema, janr, 
turkum
Bugungi globallashuv davrida talaba uchun ma’lumot berish va ma’lumot olishning o‘zi 
kifoya emas, albatta. Zero to‘xtovsiz axborot oqimi muhitida talabaga nafaqat sifatli ta’lim 
berish, balki ularni ta’lim olishga qiziqtirish, mustaqil ishlashga yo‘naltirish masalasi ham kun 
tartibiga chiqmoqda. Shunday ekan, “Alisher Navoiyning “Xamsa” asarini o‘qitishda ham ustuvor 
yo‘nalishlarni aniq belgilab olish, ilg‘or xorijiy tajribalardan unumli foydalanish muhim ahamiyat 
kasb etadi. Zero hazrat Navoiy me’rosining haqiqiy vorislari sifatida mamlakatimiz yoshlari, 
filolog va adabiyotshunos mutaxassislari bu borada – navoiyshunoslik borasida raqobatbardosh 
kadrlar bo‘lib yetishishi modulni o‘qitishdan ko‘zlangan asosiy maqsaddir.
“Alisher Navoiyning “Xamsa” asarini o‘qitishda to‘laqonli didaktik va metodik ta’minotini 
yaratish uchun birgina Adabiyoti fani doirasida chegaralanish kutilgan natijaga olib kelmaydi. 
Masalaga innovatsion yondashuv ushbu muammoni adabiyot nazariyasi, jahon, xususan, fors-
tojik adabiyoti tarixi, Sharq xalqlari tarixi, dinshunoslik, tasavvuf nazariyasi va amaliyoti kabi 
turdosh va turdosh bo‘lmagan fanlar bilan aloqadorlikda shakllantirilgan modul asosida o‘qitish 
maqsadga muvofiq. Uning didaktik ta’minotida, xususan, nazorat materiallarida ham buni 
inobatga olish (jumladan, giterogen test va topshiriqlardan foydalanish) muhim ahamiyat kasb 
etadi.
Alisher Navoiyning “Xamsa” asarini o‘qitishda zamonaviy innovatsion va pedagogik 
texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari chegaralanmagan. Biroq keyingi paytlarda 
pedaogika nazariyasi va amaliyotida “texnologiya texnologiya uchun” qabilida yondashish 
holatlari kuzatilmoqda, nazarimda. Vaholanki pedagogik texnologiyalar, ular eski-an’anaviy 
bo‘ladimi, yangi bo‘ladimi ta’limdagi ehtiyoj hosilasi bo‘lishi, adabiyot ta’limida esa barcha 
texnologiyalar oxir-oqibatda eng asosiy maqsad – matnni o‘qiy olish, uning mazmunini 
tushunish, tahlil va talqin eta olish, badiiyatini his qilish ko‘nikmasini sakllantirishga xizmat 
qilmog‘i lozim. Alisher Navoiy adabiy merosi, xususan, “Xamsa” kabi monumental asarlarni 
o‘qitishda muayyan bir muammoni bir necha ta’lim texnologiyalarini birgalikda, ketma-ket 
qo‘llash ham ta’lim samaradirligiga xizmat qiladi. Jumladan “Xamsa”ga nisbatan qo‘llanadigan 
“dostonlar majmui”, “an’ana”, “janr”, “turkum”, “superjanr”, “universal janr” kabi atamalar 
mohiyati, asosli yoki asossiz ekanligi, kuchli va kuchsiz jihatlari, oddiy qilib aytganda, qaysi biri 
to‘g‘ri degan savolning javobini topish uchun dastlab BBB, so‘ngra klaster, keys-stadi va SWOD 
texnologiyalarini uyg‘unlikda qo‘llash mumkin. Quyida ayrim bugungi kun uchun an’anaviyga 
aylanib ulgurgan metod va texnologiyalar hamda ayrim noan’anaviy usullarni ko‘rib o‘tamiz. ( 
KEYS-STADI texnologiyasini o‘quvchilarga tushintirib o‘tamiz)
I. Tahlil uchum material
Bilamizki, Nizomiy Ganjaviyning dostonlari turli davrlarda alohida asar sifatida maydonga 
kelgan. Biroq u ulkan an’anaga asos solayotganligini his etgan, unga ergashuvchilar bo‘lishini 
bashorat qilgan. U shunday yozadi “Menki bu manzilga hammadan oldin qadam qo‘ydim, so‘z 
olmosidan o‘tkir tig‘ yasadim. Bu tig‘ ortdan keluvchilarning boshini tanasidan judo qiladi. 
Nizomiyning keskir qilichi qancha eskirsa ham, o‘tkirligicha qolaveradi.
Akademik B.Valixo‘jaev bu haqda shunday yozadilar: “Nizomiy yaratgan besh poemaning 
yaxlit, monumental asarligi va uning yangi adabiy hodisa ekani keyinchalik aniqlanib, shoir 
yaratgan asarlar sikliga “Panj ganj” – “Besh xazina” nomi berilgan edi”.
Xusrav Dehlaviy o‘zining “Xamsa”si haqida «Hasht bihisht»da shunday fikr bildiradi:”Uch 
yillik umrim naqdinasini sarflab, bu “Panj ganj” (besh xazina)ni to‘la-to‘kis qildim. “Panj 
ganj”ni boshdan oxiriga qadar donolarga arrz etdim”.
Alisher Navoiy o‘z “Xamsa”sining yaratilishi haqida gapirar ekan, aynan xamsataynga javob 

---

688