Масъул муҳаррир

“Oddiy kasrlar”, “ Sodda o‘nlik kasrlar”. “Kattaliklar”, “ Geometrik figuralar” bo‘limida 
kiritilgan. 3-sinf o‘quvchilar kasr haqida to‘g‘ri va noto‘g‘ri kasr haqida, kasrlarni taqqoslash, 
kasrlarni qo‘shish va ayirish, soda o‘nlik kasrlarni taqqoslash kabi bilimlarni egalladilar. 
Kasrlar tarixi haqida quyidagi fikrlarni keltirmoqchiman.
Kasr-bo‘lak degan ma’noni bildiradi va arabcha kasr-sindirmoq, maydalamoq degan so‘zdan 
olingan. Kasr-narsalarni bo‘lish, o‘lchash natijasida paydo bo‘lgan va qadim zamonlardanoq 
odamlarga tanish .Kasrlar ustida amallarga oid ma’lumotlar eramizdan avvalgi 2000-yillarda 
Misrlik Axmes yozgan papyrusda bor edi. Kasr chizig‘i XII asrdagi arab riyoziyotchisi Al- 
Hassorasarida uchraydi. Al- Xorazmiy 1 ni 60 ta teng bo‘laklardan iborat deb qaraydi va 1 ning 
60 dan 1 qismini daqiqa deydi. Daqiqaning 60 dan 1 qismi soniya, soniyaning 60 dan 1 qismi 
solisadeyiladi.Al –Xorazmiydan so‘ng ham natural sonlar kasrlar ustida to‘rt amalga oid misollarni 
Sharq va G‘arbning ko‘p olimlari yozishgan . 
Ammo bu asarlar ichida Jamshid G‘iyosiddin al – Koshiy (1385- 1430) ning 1427-yilda 
yozilgan.
“ Miftohul- hisob”(Hisobilmi – arifmetikakaliti) asari alohida qimmatga ega. Bu kitob o‘rta asr 
matematikasining qomusi bo‘lib, sharq mamlakatlari dorilfununlari (madrasalari)da bir necha asr 
davomida riyoziyotdan asosiy darslik bo‘lgan.
Jamshid G‘iyosiddin al- Koshiyni 1417-yilda MirzoUlug‘bek Erondan Samarqandga taklif 
etdi.Al-Koshiy Qozizoda Rumiy bilan birgalikda Ulug‘bek rasadxonasi va madrasasi qurilishiga 
rahbarlik qilgan. Butunning teng bo‘laklari ulushlar deyiladi.Doirani, kesmani,tortni kvadratni bir 
butun deb qaraymiz. Odatda 2 dan 1 qismini (ulushi) yarim to‘rtdan bir ulush chorakka sakkizdan 

---

625
10
bir ulushini nimchorak deyiladi. Bitta ulush yoki bir nechta teng ulushlar yig‘indisi kasr son 
deyiladi.