Масъул муҳаррир

Kalit so‘zlar:  hikoya, og‘zaki nutq, izohli o‘qish, qayta hikoyalash, 
Hikoya – kichik hajmli badiiy asar bo‘lib unda kishi hayotidagi ma’lum bir voqea, hayotning 
muhim tomonlari umumlashtirilib tasvirlanadi. «Hikoya ko‘pincha kishi hayotida bo‘lgan bir 
epizodni tasvir etadi. Uning mazmuni ertakdagidan ortikroq hayotiydir»
Hikoya mazmunan boshlangich sinf o‘quvchilari uchun mos janr hisoblanadi. Kichik 
o‘quvchilarni qahramonning xatti-harakati, tashqi ko‘rinishi, portret tasviri, voqea-hodisalar 
haqidagi hikoyalar ko‘proq qiziqtiradi. Shuning uchun bolalarni badiiy asar turi bo‘lgan hikoya 
bilan tanishtirish uning syujetini tushuntirishga bog‘lab olib boriladi.
Boshlang‘ich sinflarda hikoyani o‘qishga bag‘ishlangan izohli o‘qish darslarida o‘qilgan 
hikoya mazmunini ochish, lug‘at ustida ishlash, o‘qilgan matnni qayta hikoyalash asosiy ish 
turlaridan hisoblanadi. Hikoya mazmunini odatda savollar asosida tahlil qilinadi. Bunday savollar 
qatnashuvchi shaxsning xatti-harakati va xarakterini tahlil qilishga qaratilgan bo‘ladi. So‘roqlardan 
ikki maqsadda:
Badiiy asarni tahlil qilishda syujetni to‘liq tushuntirishga berilib ketib, qatnashuvchilarga 
tavsifnoma, asar qurilishi va tilini tahlil qilish kabi ish turlari e’tiboridan chetda qolmasligi lozim.
Savollarni odatda, o‘qituvchi beradi, ammo asar mazmuni, qatnashuvchi shaxslarning xulq-
atvorini ochish yuzasidan o‘quvchilarga ham savol tuzdirish juda foydali. Bu usul bolalarga juda 
yoqadi va ishni jonlantiradi, asar mazmunini yaxshi tushunish, o‘z fikrini izchil bayon qilish 
malakasini egallash, mazmun va voqealar orasidagi bog‘lanishni to‘liq esda saqlab qolishda 
o‘quvchilarga yordam beradi.
Hikoyani o‘quvchilar yaxshi o‘zlashtirishlari, unda ilgari surilgan g‘oyani bilib olishlari uchun 
matn bilan ishlash jarayonida tanlab o‘qish, ma’lum topshiriq bilan qayta o‘qish savollariga javob 
berish, hikoya qismiga o‘zlari savol tuzishi, so‘z bilan va grafik rasm chizish, reja tuzish, qayta 
hikoyalashning barcha turlaridan, ifodali o‘qishga tayyorllanish kabi ish turlaridan foydalaniladi.
Kichik badiiy hikoyani izohli o‘qish darsini uyushtirishda quyidagi reja varianti jadvali e’tiborga 
olinadi:
a) hikoyani o‘qishga tayyorllash;
b) hikoyani o‘qituvchi yoki oldindan tayyorlangan o‘quvchining ifodali o‘qishi;
v) idrok etishni tekshirish;
g) hikoyani qayta o‘qish;
d) hikoyaning har bir bo‘limi yuzasidan suhbat o‘tkazish, sarlavha topish, hikoya rejasini tuzish;
e) hikoyaning ayrim bo‘limlarini ifodali o‘qish;
i) reja asosida qayta hikoyalash;
l) ifodali o‘qishga tayyorllanish;
m) hikoyani ifodali o‘qish va ifodali qayta hikoyalash.
Masalan, o‘quvchilarning yozgi ta’tilda olgan taassurotlari haqida hikoya tuzishni olib 
ko‘raylik. O‘quvchining o‘z ko‘rgan bilganlari to‘g‘risida hikoya tuzishni ularning og‘zaki nutqini 
ustirishda katta ahamiyatga ega. Ma’lumki, o‘quvchilar ta’tilda ko‘rgan bilganlarini aytib berishni 
juda xohlaydilar. Ba’zi bir voqealar va hatto unchalik muhim bo‘lmagan hodisalar ular uchun juda 
qiziqday bo‘lib ko‘rinadi. Bunday voqealar va hodisalar to‘g‘risidagi hikoyani boshqa o‘quvchilar 
ham zo‘r qiziqish bilan va diqqat bilan tinglaydilar. Chunki ular ham xuddi shunday voqea va 
hodisalarni ko‘rgan bo‘ladilar. Bunday hikoyalarning qimmati dastavval shundaki, ularni tuzish 
uchun bolalar ma’lum materiallarga egadirlar. O‘quvchi hikoya qilishdan oldin ko‘rgan bilganlarini 
yana bir bor ko‘z o‘ngiga keltiradi. Ba’zan ular zarur so‘zlarni topa olmay, fikrlarini bayon qilishda 

---

188
10
qiynaladilar. Yuqorida aytganimizdek, bunday hollarda o‘qituvchi ularning hikoyasini hikoya har 
bir o‘quvchiga o‘z shaxsiy hikoyasini ana shu rasm asosida tuzishga ko‘maklashadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar
1. K.Qosimova va b.q. Darslik “Ona tili o‘qitish metodikasi”. T-2009.
2. G. Boymurodova va b.q. O‘qish “4-sinf o‘qituvchilari uchun ilg‘or pedagogik va axborot 
kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotga joriy etish bo‘yicha metodik qo‘llanma T-2017.
3. A.Zununov. Badiiy asarni tahlil qilish T.”O‘qituvchi” 1998.