Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

156-расм. Трог кўли.
http://www.segodnya.ua

---

407 
Мореналар
. Музлик харакати натижасида йиғилган ётқизиқлар 
мореналар деб аталади. Бу ётқизиқлар сараланмаган бўлиб, улар 
таркибида гилдан тортиб катта ҳажмли жинсларгача бўлади. 
Фирн ҳавзасидаги фирннинг усти доим тоза ва оппоқ; унинг 
устига ён-атрофидаги қоялардан тошлар тўкилиб турсада, янгитдан 
ёғаётган қор уни қоплаб қолади. Музликлар бошланишда анча тоза 
бўладилар, аммо кейинчалик уларнинг устида мореналар тўпланиб, 
ўзининг оқ рангини йўқотади (157-расм). 
Музлик водий бўйлаб пастга тушган сари водийнинг ёнбағридаги 
қорлар тобора озайиб боради ва ундаги қоятошлар очилиб қолади. Бу 
қоялардан гоҳо-гоҳо музлик устига тош парчалари қулаб тушади. Қулаб 
тушган тош парчаларини силжиётган музлик ўзи билан олиб кетади, 
унинг ўрнига музликнинг тоза қисми силжиб келади. Улар ҳам ўз 
навбатида тош парчалар блан қопланади. Шу йўсунда музликнинг 
157-расм. Моренанинг шаклланиши.
http://www.segodnya.ua

---

408 
чеккаларида майда ва йирик тош парчалардан иборат узун жўяксимон 
тизмалар вужудга келади. Уларнинг баландлиги ва кенглиги тоғ 
ёнбағирларининг 
баландлиги 
ҳамда 
мореналарнинг 
қандай 
маҳсулотлардан иборатлигига боғлиқ. Бу хилдаги жўяклар 
чекка 
мореналар
деб аталади. Водийнинг ёни қанчалик нишаб бўлса, шунча 
кўп жинс бўлаклари муз устига қулаб тушади. 
Кўп музликлар мураккаб тузилган бўлади. Улар алоҳи-да фирн 
ҳавзалари-дан оқиб чиққан бир неча кичик музлик-ларнинг қўшилиши-
дан ҳосил бўлади. Иккита музликнинг қўшилишидан битта каттароқ 
музлик ву-жудга келгач, уларнинг бир-бирига ёндош тарафдаги чекка 
мореналари ҳам қўшилиб янги, мураккаб музликнинг ўрта қисмида 
қолади. Бундай мореналарга 
ўрта мореналар
номи берилган. Мураккаб 
музлик қанча кўп майда музликларнинг қўшилишидан пайда бўлса, у 
шу қадар кўп ўрта мореналарга эга бўлади (158-расм). 
Музликнинг 
юзида ётган барча 
мореналар 
устки 
мореналар 
деб 
аталади. 
Ундан 
ташқари музликларда 
ички мореналар ҳам 
мавжуд 
бўлади. 
Музлик 
ёрилиб, 
дарзлик 
ҳосил 
бўлганда 
устки 
мореналарнинг бир қисми дарзликнинг ичига кириб қолди ва 
ички 
мореналарни
ташкил этади. Ундан ташқари, фирннинг орасида қолиб 
қор билан қўмилган тошлар ҳам музликка қўшилиб, унинг ичида қолиб