Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

 
86-расм. Суюқ қайноқ лаванинг вулкан конусидан оқиб чиқиши. 
www.liveinfo.ucoz.com

---

259 
қайнайди – вулкан тепасидаги кичироқ кўл жуда ҳам чиройли манзара 
ҳосил қилади. 
Хирароқ қизғиш-жигарранг лава юзасини даврий равишда 
баландга отилиб чиқаётган лава ёрқин оқими ёриб чиқади. Вулкан 
ҳаракатланган вақтда лава кўлининг сатҳи аста-секин зарбасиз ва 
портлашсиз кўтарилиб боради, кейин лава кратер четидан ошиб тушади 
ва ўнлаб километрли кенг майдонларга ёйилиб кетади. Лава жуда суюқ 
бўлганлиги сабабли унинг тезлиги 30 км/с гача боради. Гавай туридаги 
вулканларнинг даврий равишда отилиб турганлиги сабабли вулкан 
оролларининг ҳажми ёнбағирларида янгидан отилиб чиққан лавалар 
қотиши ҳисобига ошиб боради. Масалан, Гавай оролидаги Мауна-Лоа 
вулканининг чиқарган маҳсулоти 21103 км
3
бўлиб, бу ер шарида 
маълум бўлган ҳар қандай вулканникидан кўпдир. Гавай тури бўйича 
Африканинг шарқий қисмидаги Самоа оролларидаги вулканларда, 
Камчаткада ва Гавай оролларининг ўзида - Мауна-Лоа ва Килауэада 
вулкан отилади.

Стромболи тури.
Стромболи турининг эталони бўлиб Ўрта ер 
денгизидаги Стромболи (Липар ороллари) вуланининг отлилиши 
ҳисобланади. Бу турдаги вулканлар одатда стратовулканлар бўлиб, 
уларда вулкан отилиши сув буғи, вулкан кули, лапиллилар чиқариб 
кучли портлаш ва зилзилалар билан бирга кечади (87-расм).Баъзан ер 
юзасига лава оқиб чиқиши кузатилади, аммо унинг қовушоқлиги юқори 
бўлганлиги сабабли оқими узоққа борамайди. 
Бундай турдаги вулканларнинг отилиши Марказий Америкадаги 
Ицал-кода, Япониядаги Михара ва Камчаткадаги бир қатор вулканларда 
(Ключевск, Толбачек ва б.) кузатилади. Везувий, қисман Этна ва 
Вулкано (Ўрта ер денгизи) вулканларининг отилишидан олдин кучли 
зилзила содир бўлган. Кейинчалик кратердан баландга қараб кенгайиб 

---

260 
борувчи оқ рангли буғ устуни кўтарилган. Отилиб чиқаётган кул ва 
жинс бўлаклари ҳисобига портлаш устуни аста-секин қора булутга 
айланган ва ерга даҳшатли жаладек ёққан. Лава нисбатан кам чиққан. 
Унинг таркиби ўртача бўлган ва тоғ ёнбағридан 7 км/соат тезлик билан 
оқиб тушган.Бунда асосий талофат келтирган зилзила ва ерга ёғилган 
вулкан кули ҳамда жинс бўлаклари ва қотган лавадан иборат бомбалари 
бўлган. Жала кул билан бирга суюқ лойқа ҳосил қилган ва Везувий 
атрофидаги шаҳарларни - Помпей (жанубда), Геркуланум (жанубий-
ғарбда) ва Стабияни (жанубий-шарқда) кўмиб ташлаган.