Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Трапплар ва океан платоси
. Литосфера плиталари ичида узоқ 
вақт фаолият кўрсатувчи қайноқ нуқталардан ташқари баъзан 
континентларда 
трапплар, 
океанларда 
эса 
океан 
платосини 
шакллантирувчи улкан ҳажмдаги вулкан маҳсулотлари отилиб 
чиқадиган жойлар ҳам маълум. Бу турдаги магматизмнинг ўзига хос 
хусусияти шундан иборатки, у бир неча миллион йилни ташкил этувчи 
нисбатан қисқа геологик вақт давомида содир бўлади, аммо кенг 
майдонларни (ўнлаб минг км²) қамраб олади ва ундан ўртаокеан 
тизмаларидаги вулканизм билан таққослаш даражасидаги жуда катта 
ҳажмдаги вулкан маҳсулотлари отилиб чиқади. 
Шарқий Сибир платформасида, Ҳиндистон континентидаги Декан 
ясси тоғларида ва бошқа жойларда шундай трапплар мавжуд. 
Траппларнинг ҳосил бўлиши қайноқ мантия оқимлари билан боғлиқ, 
аммо қайноқ нуқталардан фарқли ўлароқ, улар қисқа геологик вақт 
давомида фаолият кўрсатади. 
Қайноқ нуқталар ва трапплар геодинамик жараёнларда нафақат 
доимий конвектив оқимлар, балки плюмлар ҳам муҳим аҳамиятга 
эгалигини таъкидловчи
 
плюм геотектоникасини
 
яратишда асос бўлди. 
Плюм тектоникаси литосфера плиталари тектоникасини инкор этмайди, 
балки уни тўлдиради. 

---

219 
8.4. Литосфера плиталари тектоникаси фан тизими сифатида 
Ҳозирги даврда тектоникани фақат геологик концепция деб қараб 
бўлмайди. У Ер ҳақидаги барча фанларда асосий аҳамиятга эга, унда 
турли тушунчалар ва тамойилларга асосланган бир неча услубий 
ёндошув ажратилади. 
Кинематик ёндошув
нуқти назаридан литосфера плиталари 
ҳаракатини сферада фигуралар сурилишининг геометрик қонунлари 
билан тушунтириш мумкин. Ернинг устки қисмини турли ўлчамдаги 
бир-бирига нисбатан сурилувчи литосфера плиталарининг мозаикаси 
деб қаралиши мумкин. Палеомагнит маълумотлари турли вақтларда ҳар 
бир литосфера плиталарига нисбатан магнит қутубларининг жойлашган 
ўрнини тиклаш имконини беради. Турли литосфера плиталари бўйича 
маълумотларни умумлаштириш литосфера плиталарининг бутун 
геологик тарих давомида сурилиш кема-кетлигини қайта тиклашга олиб 
келди. Бу маълумотларни ҳаракатсиз қайноқ нуқталардан олинган 
маълумотлар билан умумлаштириш литосфера плиталарининг мутлақ 
сурилишини ва Ер магнит қутблари ҳаракат тарихини аниқлаш 
имкониятини яратди.