Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Геодинамикаси.
Кайнозойнинг бошларига келиб ҳозирги 
Евросиёнинг шимолий қисми ўрнида консолидацияланган ягона 
қуруқлик мавжуд бўлган. У кейинги жараёнлар натижасида кучли 
ўзгарган ва текисланган байкал, каледон ва герцин ёшидаги қурилмалар 
ёрдамида ўзаро туташган қадимий ядролардан таркиб топган. 
Евросиёнинг шарқи ва жанубий-шарқида қадимий структураларга 
мезозой тоғлари қўшилиб кетган. Евросиё Шимолий Атлантика 
ботиқлиги орқали Шимолий Америкадан ажралган. Уни жанубда ва 
жанубий-шарқдан бирмунча қисқарган Тетис ўраб турган. Тетис 
Евросиёни парчаланиб кетган Гондвананинг жанубий ва жанубий-
ғарбий участкалари – Африк-Арабистон, Ҳиндистон ва Австралия 
платформаларидан ажратган, шарқда эса Тинч океани билан бевосита 
қўшилган. 
Кайнозой эрасининг бошларида Ҳиндистон, Австралия ва 
Антрактида ягона материкни ташкил этган. Жанубий Америка ҳам 
Африка билан туташган жойларга эга бўлган. Европа ва Шимолий 
Америка ўртасида фақат тор сувли қамбар – бўлғуси Шимолий 
Атлантиканинг илк ўрни белгиланган. Кайнозой эрасидаги тектоник 
ҳаракатлар ер юзаси кўринишини кескин ўзгартириб юборган. 
Палеогенда Ҳиндистон, Австралия ва Антрактида бир-биридан 
ажралади. Ҳиндистон палахсаси шимолга сурилиб неогеннинг 
бошларида Осиё билан туташади. Австралия ўз ўқи атрофида соат мили 
йўналишига тескари бурилиб шимолий-шарққа қараб ҳаракатланади. 
Бунда Антарктида ва Африка деярли ҳаракатсиз қолган. Африка ва 

---

555 
Жанубий Америка орасида Атлантика океани аниқ ифодаланган (242-
расм).
Палеоген давридаги тектоник ҳаракатлар натижасида Евросиё 
қуруқлиги Ўрта ер денгизи ва Ғарбий Тинч океани қамбарларида 
қўтарилган тоғ тизмалари ҳисобига анча кенгайган. Зонд архипелаги 
материкка қўшилиб кетган; Болқон яримороли Кичик Осиё билан 
туташган, Европа ҳозирги Гибралтар бўғози районида Африка билан 
қўшилган. Шимолий-ғарбда Евросиё яна Шимолий Америка билан 
қўшилган. 
Неоген давомида Евросиёнинг жанубида тоғ ҳосил бўлиш жараёни 
давом этган бўлиб, у Тетис океанининг ёпилишига ҳамда Европа ва 
Осиёнинг жанубий районларида тоғ қамбарининг шаклланишига олиб