Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Archaeopteryx lithographica
) ҳисобланади. Бу каптардек келадиган қуш 
бўлган (237-расм). Бош суяги, қанотлари ва думининг тузилиши 
судралиб юрувчиларнинг яқин қариндошлигидан далолат беради. 
Жағларида майда конуссимон тишлари бўлган; боши шох моддасидан 
иборат тангачалар билан қопланган. Олдинги оёқлари қанотларга 
айланган, аммо ҳали ўткир тирноқларга эга бўлган учта эркин 
бармоқлари сақланиб қолган. Археоптерикснинг қолдиғи ҳозиргача 
фақат Золнхофеннинг (Германия) юқори юрасидан маълум. Барча 
қушларнинг аждоди бўлиб протоавис саналади
 
(238-расм). 
 
237-расм. Энг қадимий қуш – 
археоптерикс.  http://wwlife.ru 
 
238-расм. 
Барча 
қушларнинг 
аждоди - протоавис. http://wwlife.ru 
Бўр даври қушлари рептилияларнинг баъзи ўзига хос морфологик 
хусусиятларини, масалан алвеолаларда жойлашган конус шаклидаги 

---

547 
тишларини сақлаб қолган. Улардан бири – гесперорнис (шўнғувчи қуш) 
– денгизда яшашга мослашган. 
Сутэмизувчилар орасида йиртқичлар пайдо бўлган. Ўлчами унча 
катта бўлмаган бу йиртқичлар ўрмонларда ва зич тўқайларда яшаган, 
майда қалтакесаклар ва бошқа сутэмизувчилар билан озиқланган. 
Уларнинг баъзилари дарахтларда яшашга мослашган. 
Тахминан 195 млн. йил олдин бошланган юра даврида иқлим 
пермдагига нисбатан нам ва иссиқ бўлган. Саноқсиз ботқоқликлар ва 
чучук сувли кўлларда дастлабки бақалар яшаган. Зич ўрмон дарахтлари 
орасида очиқ уруғлилар алоҳида ўринга эга бўлган. Игнабаглилар ва 
цикадалилар ҳукмронлик қилишган. Илгаргидек беннетитлар кенг 
тарқалган, нам жойларда папоротниклар ва хвошчлар ўсган. 
Бўр давридаги ҳаётнинг ранг-баранглиги ундан олдин ҳам, кейин 
ҳам бўлмаган. 
Ўша вақтлари ер юзасининг кенг ҳудудларини саёз денгизлар 
эгаллаган. Бўр даврининг бошларида моллюскаларнинг жуда кўп янги 
турлари пайдо бўлган. Улкан моллюскалардан аммонитлар (239-расм) 
олдингига қараганда кам учраган. Соҳилбўйи саёзликларида янги 
йиртқич қисқичбақасимонлар: креветкалар, краблар ва омарлар, 
шунингдек дастлабки нуммулитлар пайдо
бўлган. Маржонлар рифлар 
ҳосил қилган. 
Ўша вақтларда Дунё океанида улкан денгиз тошбақалари 
(архелонлар) яшашган. Уларнинг узунлиги деярли 4 м га, вазни 4 
тоннагача борган (240-расм). 
Юра даврининг ўсимлик дунёси умумий ҳолда триасникига 
ўхшаш бўлган. Уларнинг орасида саговникли ва игнабаргли дарахтлар 
устуворликка эга бўлган. Илк бор гинкголар – очиқ уруғли кузда барг 

---

548 
тўкувчи кенг баргли дарахтсимон ўсимликлар (эҳтимол, бу очиқ 
уруғли ва ёпиқ уруғли ўсимликлар орасидаги боғловчи звено) пайдо 
бўлган. Бу оиланинг ягона тури – икки куракли гинкго – ҳозиргача 
сақланиб қолган.