Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

 
 
17 боб. МУЗЛИКЛАР ВА УЛАРНИНГ ГЕОЛОГИК ИШИ 
 
17.1. Умумий маълумотлар 
 
Қаттик атмосфера ёғинларнинг (қор) тўпланиши ва қайта 
ўзгариши натижасида ер юзасида ҳосил бўлган табиий кристалл 
моддаларни муз ёки музлик деб аталади. Сув фақат суюқ ҳолда эмас, 
балки қаттиқ - муз ҳолатида ҳам катта геологик иш бажаради. Сув 
сингари муз ҳам ер юзаси рельефини ўзгартиради. Бунда ўзига хос 
музлик ландшафти ва морена ётқизиқлари вужудга келади. 
Ҳозирги даврда ер шари юзасининг 10 фойизига яқини доимий 
музликлар билан қопланган бўлиб, асосий қисми материк қутбий 
ўлкаларига (Гренландия, Антарктика), озроғи эса баланд тоғ 
музликларига тўғри келади. Муз босиш даврларида ер юзасининг катта 
қисмини музлар қоплаб олган. 
Муз фаолиятини геологик омил сифатида ўрганиш ер юзасининг 
ҳозирги ҳолатини анча тўлиқ билиб олишга, шу билан бирга у пайдо 
бўлганидан бери турли даврларда қандай ўзгариб келганлигини 
аниқлашга ёрдам беради. 
Музлик асосан уч хил геологик иш бажаради: 
- тоғ жинсларини емиради. 

---

396 
- емирилган жинсларни ташийди. 
- ташиб келинаётган жинсларни тўплайди. 
Ушбу жараёнларнинг мажмуасини тоғли ўлкалардаги музликлар 
фаолиятида кўриш мумкин. 
Тоғ жинсларини бир жойдан иккинчи жойга кўчирувчи ҳамда 
уларни ётқизувчи, яъни ер юзасида ҳаракатланувчи энг кучли 
агентлардан бири музликдир. Музликлар ё баланд тоғларда, ёки 
қутбларга яқин ерларда учрайди. Музлик одатда қор чизиғидан 
юқорида, рельефнинг ясси ва пасткам жойларида вужудга келиши 
асосан иқлим шароитига боғлиқ. Тоғли ўлкаларда музликнинг 
қалинлиги четларига қараганда марказий қисмида катта бўлади. 
Музлик доимий қор чегарасидан пастда бўлиши ҳам мумкин, 
бунда музлик водийга силжиб тушган бўлади. Ҳозирги вақтда Ер 
шаридаги барча музликларнинг умумий майдони қуруқликнинг 16 
миллион 215 минг км
2 
ни ташкил этади. Бу Австралия майдонидан икки 
марта каттароқдир. Агар бу музлик эриса, Дунё океанининг сатҳи 50 
метрдан ортиқроқ кўтарилар эди.