Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Музлик турлари. 
Ер шаридаги барча музликларнииг 99,5% 
қутбларга ва қутб яқинидаги ўлкаларга (материк қоплама музлиги), 
фақат 0,5% ўртача ва тропик минтақалардаги баланд тоғли ҳудудларга 
тўғри келади. Ер юзасидаги барча музликлар шаклига ва ҳаракатнинг 
характерига кўра учта гуруҳга бўлинади. Булар - материк музликлари 
ёки қоплама музликлар, тоғ музликлари ҳамда водий музликларидир. 
Материк музликлари 
- қутб ўлкаларида тарқалган бўлиб, улар 
тоғларни ҳам, текислик ва пасттекисликларни ҳам ёппасига қоплаб 
ётади. Бунга сабаб қутбларда ва қутб атрофидаги жойларда ҳароратнинг 
йил бўйи жуда паст бўлишидир. Антарктикани ва Гренландияни қоплаб 
ётган муз қалқони бунга мисолдир (152-расм). 

---

397 
Водий музликлари
– тоғ тизмалари оролиғидаги водийларни 
эгаллаб, тоғлардаги энг катта музликларни вужудга келтиради. Улар 
дарё водийларининг юқори қисмларида жойлашади. Водий музликлари 
оддий (альп типида) ва мураккаб ёки сертармоқ, (Ҳимолай типида) 
бўлади. Оддий водий музликлари битта яхлит музлик оқимидан 
иборатдир (153-расм). Баъзан бир қанча музликлар бир - бирига 
қўшилиб сертармоқ ёки дарахтсимон музликларни ташкил этади. Бунда 
иккита тоғ тизмаси орасидаги асосий музликка ҳар икки ёндан кичик 
музликлар келиб қўшилади. Сертармоқ тоғ музликларига дунёдаги энг 
катта водий музликларидан Қорақар тоғлигидаги Сиачен музлиги 
(узунлиги 75 км), Помир тоғидаги Федченко музлиги (98 км), Тиён-Шон 
тоғларидаги Инилчик музлиги (узунлиги - 80 км) мисол бўлаолади. 
Баъзан водий музликларининг бир қисми пастга тушиб келади.
Тоғ музликлари
Ер юзида муз билан қопланган барча ҳудуднинг 
салкам 2% ни эгаллайди. Тоғ тепаларининг яссиланиб қолган 
152-расм. Материк музлиги.
http://www.segodnya.ua 

---

398 
жойларида пайдо бўладиган музликлар ўзига хос тоғ музлигини ташкил 
этади. 
Тоғ музликлари материк музликларига қараганда анча кичик 
бўлиб, шакли ҳам хилма - хилдир. Тоғларда музликларнинг пайдо 
бўлишига асосий сабаб бўлиб юқорига кўтарилган сари ёғин - сочин 
миқдори ортиб, ҳарорат эса пасая боришидир. Тоғ музликларининг 
шакли - асосан тоғлардаги рельеф шаклларига боғлиқдир. Улар кўпинча 
тоғ водийлари ва чўкмаларнинг юқори қисмини эгаллайди. 
Йил бўйи баланд тоғларга ёққан қор тобора тўплана боради ва ўз 
оғирлик кучи таъсири остида зичлашиб фирнга айланади. Фирн 
сиқилиб, унинг кристаллари бир - бирига ёпишади ва натижада ғовакли 
муз вужудга келади. Бора - бора ғоваклар йўқолиб, зич ҳаворанг муз 
ҳосил бўлади. Музлик ҳосил бўладиган ва тўйинадиган жой 
фирн