Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Босимсиз қатлам сувлари
грунт сувларидан пастда иккита сув 
ўтказмайдиган қатлам орасида жойлашган бўлади. Устида сув ўтказ-
майдиган қатламнинг мавжудлиги сувли горизонтга атмосфера ёғин-

---

377 
сочинларининг ўтишига тўсқинлик қилади. Шунинг учун ҳам уларнинг 
тўйиниш ва тарқалиш ҳудудлари бир-бирига мос келмайда ва анча 
масофада жойлашган бўлади. Сувли горизонт тўлиқ тўйинмаганлиги 
туфайли бундай сувларда босим бўлмайди (137-расм).
Босимли қатлам сувлари
Франциянинг Артуа провинциясида XII 
асрда дастлаб ўзи оқиб чиқуви сув топилган жой номи билан артезиан 
сувлари деб ҳам аталади. Улар сув ўтказмайдиган қатламлар орасидаги 
сувли горизонтларда тўпланади ва бу горизонтларнинг сувга тўлиқ 
тўйиниши туфайли гидростатик босим ҳосил қилади. Одатда артезиан 
сувларининг 
горизонтлари 
кенг 
майдонларни 
эгаллаб, 
анча 
чуқурликларда ётади. 
Босимли қатлам 
сувларининг 
шакл-
ланиши учун қулай 
шароитлар бўлиб ер 
пўстининг 
ботиқ 
структуралари (муль-
далар, синеклизалар, 
тоғолди ва тоғэтаги 
ботиқликлари) 
ёки 
қатламларнинг 
қия 
(моноклинал) ётиши 
ҳисобланади. Бирин-
чи ҳолда қатламлар 
товоқсимон буклан-ган, иккинчи ҳолда эса бир томонга қияланган 
бўлади (138-расм). 
137-расм. Ер пўстида турли ерости сувларининг 
жойлашиш схемаси: а- сизот сувлари; б - 
верховодка; в - грунт сувлари; г, д - қатлам 
сувлари; 1 - тупроқ-ўсимлик қатлами; 2 - сув 
ўтказувчи қатлам; 3 - ярим сув ўтказувчи 
жинслар; 4 - сув ўтказмайдиган қатлам; 5 - 
гравитацион сув; б - грунт сувларининг сатҳи.

---

378 
Босимли сувларнинг озиқланиш вилоятлари асосий тарқалиш 
майдонларидан гипсометрик баландда жойлашган бўлади. Шунинг учун 
ҳам сув ўтказувчи қатламга кираётган сув нишаблик бўйича 
ҳаракатланиб, бутун қатламни тўлдиради ва гидростатик босимга эга 
бўлади. Артезиан сувларининг тўйиниш ва сарфланиш жойлари 
орасидаги асосий тарқалиш майдони босим ҳудуди дейилади.