Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Теплофизик ёндошув.
Ерни иссиқлиқ энергиясини қисман 
механик энергияга айлантирувчи иссиқлик машинаси деб қараш 
мумкин. Бундай ёндошув доирасида Ернинг ички қобиқларидаги 
моддалар ҳаракати Навье – Стокс тенгламаси бўйича қовушоқ суюқлик 
оқими сифатида моделлаштирилади. Мантия конвекцияси мантия 
оқими структурасида муайян аҳамиятга эга бўлган фазовий ўзгаришлар 
ва кимёвий реакциялар билан бирга кечади. Геофизик зондлаш 
маълумотлари, теплофизик экспериментлар натижалари ҳамда аналитик 
ва сонли ҳисоб-китобларга асосланиб олимлар мантия конвекцияси 

---

220 
структурасини, оқимлар тезлиги ва чуқурликда кечувчи бошқа муҳим 
жараёнларни аниқлашга ҳаракат қилмоқда. Бу маълумотлар Ернинг энг 
чуқур қисмлари тузилишини тушуниш учун жуда муҳим ҳисобланади. 
Чунки мантия ва ядрони бевосита ўрганиб бўлмайди, аммо улар сайёра 
юзасида кечадиган жараёнлар учун жуда катта таъсир кўрсатади. 
Геокимёвий ёндошув
. Литосфера плиталари тектоникаси 
геокимёси Ернинг турли қобиқлари орасида узлуксиз модда ва энергия 
алмашуви механизми сифатида муҳим. Ҳар бир геодинамик вазият учун 
тоғ жинсларининг ўзига хос мажмуаси характерли бўлади. Ўз навбатида 
ушбу характерли хусусиятлар бўйича тоғ жинслари ҳосил бўлган 
геодинамик вазиятни аниқлаш мумкин. 
Тарихий ёндошув
. Ер сайёрасининг тарихи маъносида литосфера 
плиталари тектоникаси – бу бирлашувчи ва парчаланувчи 
континентлар, вулкан занжирларининг пайдо бўлиши ва сусайиши, 
океанларнинг вужудга келиши ва ёпилиши тарихидир. Ҳозирги вақтда 
ер пўстининг йирик блоклари учун сурилиш тарихи барча тафсилотлари 
билан тикланган. Аммо унча катта бўлмаган блоклар ва кичик 
литосфера плиталари тарихини тиклашда анча услубий қийинчиликлар 
мавжуд. Энг мураккаб геодинамик жараёнлар литосфера плиталарининг 
тўқнашиш зоналарида содир бўлади. Бу зоналарда кўпчилик майда 
блоклар – террейнлардан таркиб топган тоғ тизмалари ҳосил бўлади. 
Қояли тоғларни ўрганишда геологик тадқиқотларнинг янги бир 
йўналиши – террейнларни ажратиш ва уларнинг тарихини тиклаш 
борасидаги ўрганиш усулларини ўзида жамловчи 
террейнли таҳлил 
шаклланди.