Masshtabga doir masalalar

Geografik uzoqlikka (parallel yoyi) doir masalalar

2.Samolyot 40’ jk bo`ylab bosh meridiandan 130’ shqu gacha parvoz qildi.U hammasi bo`lib qancha masofani bosib o`tgan.

ESLATMA.Parallel yoylarining uzunligi meridianlardan farqli ravishda ekvatordan qutblargacha qisqarib bor adi

Quyidagi jadvalda 1’ yoyning uzunligi km hisobida keltirilgan

Parallel	0’	10’	20’	30’	40’	50’	60’	70’	80’	90’
Uzunligi	111	110	104	97	85	72	56	38	19	0

Masofani topishda 1 xil uzoqliklar ayriladi har xil uzoqlik lar qo`shilailadi.

20’ parallel yoyining uzunligi 85 km.

Yechish:. 1. 0’+130=130’ 2. 130x85=11055 km

Javob 11055 km

SOAT MINTAQALARI

1.Mahalliy vaqt

2Mintaqqa vaqti
3.Xalqaro vaqt
.Yer o`z o`qi atrofida ga`rbdan sharqqa qarab bir kecha kunduzda bir marta aylanib chiqadi.Globusda bosh meridiandan 15’ da bitadan meridian o`tkazilsa .har bir meridian qo`shni meridiandan bir soatga farq qiladi.Bosh meridianda tush payti bo`lganda 180’ uzoqlikda yarim kecha , 90’ sharqiy uzoqlikda kechqurun 90’ g`arbiy uzoqlikda ertalab bo`ladi.
Shimoliy qutbdan janubiy qutbgacha bitta meridianda joylashgan mintaqalarda vaqt bir hil bo`ladi.Bu vaqt mahalliy vaqt deyiladi.Turli uzunliklarda joylashgan nuqtalar vaqti turlicha bo`ladi.
3-masala.Toshkentda soat 5-00 bo`lganda Tokioda soat necha bo`ladi.
Yechish.1) Ob’yektlarning geografik uzoqligi aniqlanadi.
Toshkent-69’ shqu Tokio-140’ shqu

2) Eslatma : 2 ta ob’yekt orasidagi soat farqini topishda bir xil uzoqliklar ayriladi.Har-xil uzoqliklar qo`shiladi. (shqu+g`u ,g`u-g`u)

140’-69’=71’

3) Yer har 15’ da bir soatga buriladi. 15’-1soat-60” 1’ – 4”

71’/15’=4soat 11’x4”=44”

4) Berilgan obyektdan vaqti topiladigan ob`yekt sharqda bo`lsa , chiqqan soatni qo`shamiz. Aksincha bo`lsa ayiramiz.

5soat+4soat 44 “= 9 soat 44” Javob 9 soat 44 minut
Atmosfera bosimiga doir:
4-masala. Termometr 8 km balandlikda -18⁰C ni ko’rsatdi. Bu vaqtda Yer yuzasini harorati qanchaga teng bo’ladi?
Yechish: Nam havo harorati har 100 m balandlikka kўtarilganda 0,6⁰ ga asayadi. Harоratni dengiz sathiga keltirish fоrmulasiga ko`ra
Javob: Yer yuzida +30⁰
Haroratga doir:
5-masala. Farg’ona shahrida 20-mart kuni o’rtacha harorat qancha bo’lgan?
1:00-+6’C 4:00-+4’C 7:00-+6’C 10:00-+10’C 13:00-+15’C 16:00-+14’C 19:00-+10’C 22:00-+7’C
Yechish:
a ) Jami haroratlarni qo’shib 8 ga bo’lamiz (6+4+6+10+15+14+10+7)/8=+9
Javob: +9’C
b) harorat amplitudasini topish.
Eng yuqori harorat va eng past harorat o’rtasidagi farq topiladi.
15’C--4’C=11’C

Javob: Harorat amplitudasi 11’C

Havo namligiga doir:
6-masala. Agar havoning harorati +20’C bo’lib nisbiy namlik 70 bo’lsa mutloq namlikni toping?

Masalani yechishda proportsiya usulidan foydalanish maqsadga muvofiq.

1-ish. 20’C-17g/m3-100% x=11,9g/m3
x- 70%
javob- 11.9 g/m3
Dengiz suvining sho`rligi.

7-masala.Dengiz suvining sho`rligi 35% bo`lsa , 5 tonna dengiz suvidan qancha tuz olish mumkin.

Yechish: 1 tonna----35 kg x=175 kg
.Qizil dengizning 10 tonna suvidan Atlantika okeanining 10 tonna suvidagiga qaraganda qancha ko`p tuz olish mumkin.
42x10t=420kg endi atlatikaniki o’rtacha sho’rligi 37,5 buni
Yani 37.5x10tga=375kg demak 420-375=45kg javob;45kgga kop
Suvda tovushning tarqalishi

8-masala.Eholotdan dengiz tubiga yuborilgan tovush 5 sekundda yetib
bordi.Dengizning chuqurligini toping.
Yechish: Eslatma : suvda tovushning tarqalish tezligi 1500 m/s
5x1500=7500 Javob: 7500 m=7.5 km
Azimutga doir:
9-masala.Ismoil universitetga 90` bo`ylab brogan borgan bo`lsa qanday yo`nalish bilan qaytib keladi?
Yechish:Agar berilgan azimuth gradusi 180`dan kichik bo`lsa bunga 180` qo`shamiz;Agar 180` dan katta bo`lsa 180` ayrimiz.
90+180=270
J:270`bo`ylab qaytadi