Mashinasozlik

 

 

 

 

 

 

 

 

---

64 

 

V. IQTISODIY QISM 

 

V.I. Avtomobillarni ishlatishdan bo`ladigan ekologik havfni baholash. 

 

Avtomabillarni  ekspluatatsiya  qilishning  ekoogik  havfini  baholash  uchun 

kompleks ko`rsatkich Peh dan foydalanamiz. 

 

 

 

 

P

eh

=Z

k

/R

y, 

 

Bu erda; 

Z

k 

–kompleks umumiy zarar, so`m. 

R

y

-yillik bajarilgan ish, tkm . 

 

Umumiy zarar chiqindi gazlar shovqin, titrashlar ,chang, issiqlik chiqarish 

er  suv  ifloslanishi  kabilardan  tashkil  topadi.  Bularni  hisoblab  pulga  chaqishning 

iloji  amalda  yo`q,  chunki  ijtimoiy-  iqtisodiy  zararlarni  hisoblaydigan  usullarinig 

o`zi yo`q. 

Tahminiy hisoblash uchun ekologik hatarning integral kayfitsenti –K

eh

 ishlatiladi. 

K

eh

n

=Σ

ϒI

*K

i 

K

i

=A

e

/A

a

; 

 

Bu  erda  K

i 

–ifloslanishning  har  bir  (chiqindi  gazlar,  shovqin,  titrash)  turi 

bo`yicha ekologik havfsizlik koefitsienti. 

 

ϒI 

–har bir turdagi ifloslanishning ahamiyatlilik koefitsienti. 

 

A

e

-atrof muhitga tasirirning etalon darajasi.  

 

A

a

-atrof muhitga amaldagi darajasi. 

 

Indial avtomobilda K=1 (ekologik toza havfsizlik ); u mezon qilib olinadi. 

 

K<1  bo`lsa  ekolgik  ko`rsatkichning    amaldagi  miqdori  ideal  darajaga 

yaqinlashib qolganini ko`rsatadi. Alohida olingan ifloslanish turinig koefitsenti (

ϒI

) 

ning  umumiy ekologik hatarga ta`siri  ekspert baholash usuli bilan aniqlanadi. 

 

Shartli  ravishda  olingan  A  va  B  avtomabillarning  etalon  avtomabil  V  ga 

nisbatan ekologik hatarini hisoblaydigan misolni ko`rib chiqamiz. 

 

Atrof muhitga 2 tur zarar; chiqindi gazlar va shig`of olish ta`sir etadi, deb 

qabul  qilamiz.  Chiqindi  gazlar  miqdorini  malum  uslub  orqali  yonilg`I  sarfini 

hisobga olgan holda g/kvt soat bilan aniklaymiz. 

 

Faraz qilaylik, ekspertlar har qaysi zararni quyidagicha baholadilar; 

---

65 

 

 

1.Chiqindi gazlarni tashlash 

ϒg

 =0.8; 

 

2.Shig`ovdagi shovqin     

ϒsh

=0.2. 

 

Hisoblar quuydagi jadvalda keltirilgan. 

 

 

 

Ekologik ko`rsatkichlarning miqdori 

 

Ko`rsatkich 

 

 

Atomobil 

 

 

A 

B 

V 

Ifloslanish turi; chiqindi gazlarning zaharli 

Moddalari(CO,CH,NO,  qoraqurum)  G/kvt 

soat 

Shigov olishdagi tashqi shovqin, DB 

 

15 

 

82 

 

25 

 

92 

 

9 

 

72 

Ekologik  havflilik koeffitsenti; 

Kg 

Ksh 

 

0.6 

0.9 

 

0.375 

0.8 

 

1.0 

1.0 

Ahamiyatlilik koeffitsenti 

ϒg 

ϒsh

 

 

0.8 

0.2 

 

0.8 

0.2 

 

0.8 

0.2 

Avtomobilni 

ishlatishdan 

kutilgan 

ekologik hatarning integral koeffitsenti 

 

0.66 

 

0.46 

 

1.0 

 

 

Jadvaldagi    raqamlardan  foydalanib  uchchala  avtomabil  uchun  K

eh

  ning 

qiymatlarini hisoblaymiz. 

 

A: 0.8*0.6+0.2*0.9=0.66 

 

B: 0.8*0.375+0.2*0.8=0.46 

 

V: 0.8*1.0+0.2*1.0=1.0 

 

Bu hisoblardan hulosalar chiqaramiz; 

---

66 

 

1.  “B” avtomabil eng hatarli ekan, uning integral koeffitsenti 0.46 (ideal 

avtomabilda    K

eh 

=1.0  ,  “A”  turdagi  avtomabilda  esa  0.66:1.43  marta 

ortiq); 

2.  “A”  avtomabil  etalon  avtomabilga  qaraganda  hatarliroq  chunki 

1.0:0.66=1.52