«Машинасозлик технологияси асослари»

1.3. Машинасозликда ишлаб чиқариш турлари. Ишлаб 
чиқаришни ташкил қилиш шакллари. 
Ишлаб чиқариш дастурига, махсулотни турига ва ишлаб 
чиқариш жараёнини амалга ошириш техник-иқтисодий шарт-
шароитларига қараб машинасозликда уч хил ишлаб чиқариш тури 
мавжуд: донали (якка холлаб); серияли ва ялпи. Хар бир ишлаб 
чиқариш турининг технологик жараёнлари ва ишлаб чиқаришни 
ташкил қилишининг шакллари ўзига хос хусусиятларига эга. 
Юқоридаги тушунчаларни янада яққол ифодалаш мақсадида 
ишлаб чиқариш дастури билан танишиб чиқамиз. 
Машинасозлик корхонасининг ишлаб чиқариш дастури 
тайёрланган махсулотнинг тури, хар-бир турдаги махсулотнинг бир 
йилда тайёрланадиган миқдори, эхтиёт қисмларнинг турлари ва 
миқдорларидан иборат бўлади. 
Корхонанинг умумий ишлаб чиқариш дастурига асосан хар-
бир Деталнинг бир йилда тайёрлаш дастури яратилади: 
N=ma + n , дона/йил,
(1.1) 
бу ерда: N—Деталнинг бир йиллик ишлаб чиқариш дастури; бир йил 
давомида тайёрланадиган махсулотлар сони; m - битта махсулотдаги 
Деталнингнг сони; n- эхтиёт қисмлар сони. 

---

8 
Ишлаб чиқариш дастурига махсулотни умумий кўринишидаги 
чизмалари, алохида деталлар ва йиғма бирикмаларнинг чизмалари 
илова қилинади. 
Шуни инобатга олиш керакки битта корхонанинг ёки бир 
цехнинг ўзида турли хил ишлаб чиқариш шароитлари мвжуд бўлиши 
мумкин. Масалан, бир хил детал кўп миқдорда иккинчи хил детал эса 
оз миқдорда тайёрланиши мумкин. 
Донали ишлаб чиқариш шароитида махсулот бир нусхада 
тайёрланади. Тайёрланган махсулотлар турли тузилишга, ўлчамларга 
эга бўлиб улар умуман такрор тайёрланмаслиги ёки жуда кам 
холларда такрорланиши мумкин.
Бу 
турдаги 
ишлаб 
чиқариш 
шароитида 
универсал 
дастгохлардан кенг фойдаланилади. Универсал дастгохлар турли хил 
ишлов бериш усулларини бажара олиш имкониятига эга бўлиши 
керак. Худди шунингдек, универсал, универсал қайта созланувчи 
мосламалар ва стандарт кесувчи асбоблардан фойдаланилади.