«Машинасозлик технологияси асослари»

3-БОБ 
ДЕТАЛЛАРГА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШ АНИҚЛИГИ
3.1. Аниқлик тўғрисида тушунча. Ишлов бериш аниқлигига 
таoсир этувчи асосий омиллар. 
Машина ва механизмларни лойихалашада кинематик, 
мустахкамлик, бикрлик, емирилишга чидамлик хисоблари билан бир 
қаторда аниқлик хисоблари хам бажарилади. 
Аниқлик
- бу хар қандай машина ва асбобнинг асосий 
кўрсаткичларидан бири. Абсолют аниқ Деталнинг тайёрлаш мумкин 
эмас, чунки уни тайёрлаш жараёнида турли хатоликлар туғилади. 
Шунинг учун хам механик ишлов беришда турли аниқликларга 
эришилади. 
Механик ишлов бериш натижасида хосил бўлган Деталнингнг 
аниқлиги қатор омилларга боғлиқ бўлади ва қуйидагилар билан 
ифодаланади: 
а) 
Деталнингнг 
ёки 
унинг 
алохида 
конструктив 
элементларининг тўғри геометрик шаклдан оғиши; 
б) Деталнингннг хақиқий ўлчамларини унинг номинал 
ўлчамларидан оғиши; 
в) 
Деталнингнг 
юзаларини, 
ўқларини 
ўзаро 
аниқ 
жойлашишдан оғиши (масалан: ўзаро паралелликдан оғиш, ўзаро 
перпендикулярликдан оғиш ва шу кабилар). 
Механик ишлов беришнинг таннархи ва мехнат сарфи талаб 
этилаётган детал аниқлигига боғлиқ бўлади. Деталнингнг аниқлиги 
қанча юқори бўлса унинг таннархи хам шунча юқори бўлади. 
Деталларнинг хизмат вазифасига қараб 19 та аниқлик 
квалитети белгиланган бўлиб IT 01 дан IT 17 гача. Аниқлик 
квалитетининг тартиб рақами ортиши билан унинг қўйим майдони 
ортиб боради. IT 01,0,1 текис паралел якуний ўлчов воситалари учун 
квалитет аниқлиги, IT 2,3,4 чегаравий калибрлар ва алохида 
аниқликка эга бўлган махсулотлар учун квалитет аниқлиги, IT 5 дан
IT 12 гача йиғиш жараёнида бошқа детал юзаси билан туташувчи 
деталлар ўлчамлари учун ва нихоят IT 13 дан IT 17 гача эса паст 
аниқликдаги ўлчамлар учун. 
Ялпи ва кўп серияли ишлаб чиқариш шароитида деталларнинг 
аниқлиги асосан дастгохларни керакли ўлчамга созлаш натижасида 
эришилади. Кичик серияли ва донали ишлаб чиқариш шароитида эса 

---

23 
қўшимча якунловчи амаллар қўллаш хамда юқори малакали ишчи 
кучидан фойдаланиш хисобига таoминланади.
Ишлаб чиқариш шароитида Деталнингнг аниқлиги қатор 
омилларга боғлиқ бўлганлиги учун уларнинг олиб бўлиши мумкин 
бўлган аниқлик бўйича эмас, балки иқтисодий аниқлик бўйича 
тайёрланади.