Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish

 
Nazorat savollari
  
1. Generatorli o‗zgartgichlar haqida  umumiy ma`lumot bering? 
2. Termoelektrik o‗zgartgichlarishlatilish soxasi? 
3. Induksion o‗zgartgichlarishlash prinsipi? 
4. Fotoelektrik o‗zgartgichlar tuzilishi? 
 : 

---

62 
 
10 – Mavzu: Aylanuvchi transformatorlar. Selsin datchik va selsin 
priyomniklar, ishlash rejimlari. 
Reja: 
10.1. Aylanuvchi transformatorlar. 
10.2. Selsin datchik va selsin premniklar, ishlash rejimlari. 
10.3. Datchiklarni elementar oʻzgartirgichlar  sifatida ulanish sxemalari. 
 
 
Aylanuvchi transformatorlar 
Aylanuvchi  transformatorlar  –  bu  mexanik  siljish(rotorning  α  burilish 
burchagi)ni  elektr  signali,  ya‘ni    chiqish  kuchlanishi  U  ga    o‗zgartirib  beruvchi  
eng  ko‗p  tarqalgan  elektrik  mashina  bo‗lib, chiqish kuchlanishi  rotorning burilish 
burchagiga funksional ravishda bog‗liqdir. 
Konstruktiv  jihatdan  aylanuvchi  transformatorlar  juda  ham  turli  
ko‗rinishlarga ega, lekin hozirgi vaqtda eng ko‗p tarqalgani ikki qutbli aylanuvchi 
transformatorlar  bo‗lib,  ikki  fazali  kontaktli  halqalarga  ega    asinxron  dvigatel 
singari  yasalgan.  Bunday  aylanuvchi  transformatorlarning  stator  va  rotorining 
paketlari  bir-biridan  mahkam  izolyatsiyalangan  elektrotexnik  po‗lat  listlardan 
tayyorlangan.  Stator  va  rotorning  yarimyopiq  pazlarida  ikki  fazali  cho‗lg‗amlar  
joylashgan,  cho‗lg‗amlarning  o‗qlari  bir-biriga  nisbatan    90°  ga    surilgan                      
(10.1-rasm). Odatda statorning ikkala S va L cho‗lg‗amlari bir xil o‗ramlar soniga 
(
W
s
  =  W
K
) 
  va  bir  xil  aktiv  R  va  reaktiv  X  qarshiliklarga  ega.  Rotorning  A  va  B 
cho‗lg‗amlari ham bir xil qilinadi  
(W
A
 = W
B
; R
A
 = R
B
; Х
А
 = Х
B
). 
Ko‗pchilik  aylanuvchi  transformatorlarda  rotor  cho‗lg‗amlarining  uchlari 
kontaktli  halqalarga  chiqariladi,  bu  kontaktli  halqalar  orqali  cho‗tkalar  ulanadi. 
Halqa  va  cho‗tkalar  kumush    qotishmalardan  yasalgan.  Rotorining  burilish 
burchagi 
cheklangan 
holda 
ishlashga 
mo‗ljallanganba‘zi 
aylanuvchi 
transformatorlarda  halqa  va  cho‗tkalar  latundan  yasalgan  elastik  spiralsimon 
prujinalar bilan almashtiriladi.   
 

---

63 
 
 
Aylanuvchi  transformatornin  g  o‗ziga  xos  xususiyati  shuki,  ularda 
birlamchi(stator)  va  ikkilamchi(rotor)  cho‗lg‗amlari  orasidagi  induktivlik  rotor    α 
burchakka burilganda ushbu burchakka bog‗liq xolda sinusoidal(yoki kosinusoidal) 
qonun  bo‗yicha  o‗zgaradi,  ayrim  hollarda  α  ikkilamchi  cho‗lg‗amlar  EYuKsi 
amplitudasini aynan shu o‗zgarish qonunini ta‘minlaydi.  
Rotor  burilishining  qaysi  burchak  funksiyasi  chiqish  kuchlanishi  U 
bo‗lishiga bog‗liq holda quyidagi aylanuvchi transformatorlarga bo‗linadi:   
sinusli (SAT) — 
U= U
max
sinα, bu yerda 
U
max
 — 
maksimal chiqish kuchlanishi. 
sinusno-kosinusli (SKAT) — 
U
A 
= U
max
sinα; 
U
B
 = U
max
cosα; 
chiziqli (ChAT) — 
U 
= 
k
α
, 
bu yerda 
k 
= const.