Mashinasozlik instituti “Mashinasozlik теxnologiyasi” kafedrasi

5.1.2. Surish xarakati uzatmasining kinematik sxemasi va surish grafigini qurish.

Surish xarakati uzatmasining kinematik sxemasi uning tarkib to’ri va namuna dastgoh kinematikasi asosida ishlab chiqiladi. Tarkib to’riga asosan surish qutisi uchta ko’paytiruvchi guruxdan tashkil topgan. Asosiy gurux uchta uzatmadan (R_a=3) iborat bo’lib tavsifi X₁=1. Birinchi tanlash guruxidagi uzatmalar soni R_v=2 va tavsifi X₂=3. Ikkinchi tanlash gurux ida ham ikkita uzatma (R_s=2) bo’lib tavsifi X₃=6-1=5. Surish xarakatining pog’analari soni Z_s=11bo’lgani uchun tavsif X₃ bir birlikka kamaytirilgan.
Surish xarakati uzatmasining kinematik sxemasi, tarkib to’ri asosida qurilib, kolgan yakka uzatmalar, ya’ni dastgoh Shpindelidan to surish qutisining birinchi valigacha va uning oxirgi validan to reykali uzatmagacha, namuna dastgoh kinematik sxemasidan olinadi. Bu yakka uzatmalardagi g’ildiraklarning tish sonlari va reykaning moduli o’zgartirilmay qabul qilinadi. Mana shularni e’tiborga olgan holda surish xarakati uzatmasining ishlab chiqilgan kinematik sxemasi 2.2b- rasmda tasvirlangan.
Surish xarakatining grafigi qabul qilingan tarkib formulasi va uning asosida qurilgan tarkib to’ri, ishlab chiqilgan kinematik sxemasi asosida quriladi. Dastgoh Shpindelidan to surish qutisinig boshlang’ich valigacha bo’lgan yakka uzatmalar namuna dastgohning kinematik sxemasidan olinadi. Ularning uzatish nisbatlari quyidagicha:
i_j=
Bunda almashuvchi g’ildiraklar gitarasining uzatish nisbati i_g= deb xisoblaymiz. Ishlab chiqilgan surish qutisining oxirgai valini dastgohning yurgizish vali bilan bog’lovchi yakka uzatmalarni namuna dastgoh kinematikasidan olish mumkin yoki qator maxrajiga bog’liq holda loyihalash mumkin.
Bizning misolimizda uzatmadagi oxirgi tanlash guruxining chiqish valini yurgizish vali bilan bog’lovchi yakka uzatma qabul qilingan. Uning uzatish nisbati i_ya= .
Dastgohdagi yurgizish validan to reyka-shesternya kinematik juftligigacha bo’lgan doimiy yakka uzatmalarni namuna dastgoh kinematikasidagidek qabul qilamiz. Ularning uzatish nisbati
i_d= .
Bunda i_f= ; m=3; z=10; Demak i_d=1,26⁶.
Surish grafigini kurishda surish qutisining oxirgi tanlash gurux- idagi chiqish valini tanlab olingan surish qatori qiymatlariga mos bo’lgan aylanishlar miqdorini quyidagi formula bilan aniqlab olinadi:
n = .
Binobarin, tanlab olingan surish qatori uchun XI- valning aylanishlari quyidagicha:
n = = ; n = =1,26^-9;
n = =1,26^-8; n = =1,26^-7;
n = =1,26^-6; n = =1,26^-5;
n = =1,26^-4; n = =1,26^-3;
n = =1,26^-2; n = =1,26^-1;
n = =1,26⁰*1;

a)
VIII IX X XI

Xmax=2				10
				9
				8
				7
				6
				5
				4
	Xmax=3			3
		Xmax=5		2
				1

R_a=3 X₁=1 R_v=2 X₂=3 R_s=2 X₃=6-1=5
60
V
30
b) 60
VI

A
45 VII

36 36 44
28 24 24 55

VIII X

B 32
IX XI

36
40 44 48 36 48 28 17


v) Z₁₇|Z₁₈ 1,25

						1,00
	A|B	Z 9|Z10	Z13|Z14			0,8
Z 3|Z4						0,63
	Z 5|Z6					0,5
						0,4
	Z 7|Z8					0,315
		Z 11|Z12				0,25
						0,20
			Z 15|Z16			0,16
						0,125

VI VII VIII IX X XI

5.2-rasm. Dastgohning surish xarakati uzatmasi:

a) tarkib to’ri; b) kinematik sxemasi; v) surish grafigi.

Surish grafigini an’anaviy usul bilan oxirgi tanlash guruxidan boshlab quriladi. Har bir gurux uchun quriladigan grafikning oqilona variantining boshlang’ich nuqtasi aniqlab olinadi. Loyihalanayotgan dastgohning surish grafigi 2.2v - rasmda berilgan. Uzatmadagi uzatmalarning uzatish nisbatlari quyidagicha:

i₀=1,26^-2; i_g= *1; i₁= ; i₂= ;
i₃= =1; i₄= ; i₅= =1;
i₆= ; i₇= ; i₈= ;


5.2. Bosh harakat uzatmasidagi guruxli va yakka uzatmalarning tish sonlarini aniqlash
Guruxli uzatmalardagi g’ildiraklarning tishlari sonini aniqlashga oid ma’lumotlar qo’llanmani 2.7-bandida berilgan. Tish sonlarini aniqlash formulasi:
Z_bj= ; Z_ej = ;
bu yerda Z_bj – yetaklovchi g’ildirakning tishlari soni;
Z_ej- yetaklanuvchi g’ildirakning tishlari soni.
Asosiy guruxdagi uzatmalarning tish sonlarini aniqlaymiz.
i₁=1,26^-2= ; =18;
i₂=1,26^-1= ; ; =9;
i₃=1,26⁰= ; ; =2;
Bular uchun eng kichik qoldiqsiz bo’linadigan son S_Z=18. Demak uzatmalardagi g’idiraklarning tish sonlari quyidagicha:
Z₁= = ; Z₂= = ;
Z₃= = ; Z₄= = ;
Z₅= = ; Z₅=Z₆=9;
Bular ichidan Z_Xmin=Z₁=7;
Xisoblab topilgan tish sonlari ruxsat etilgan eng kichik tish sonlari miqdori (Z_Rmin=17-20)dan kam bo’lganligi uchun ularni ko’paytiriladigan yaxlit sonni aniqlaymiz:
Ye= Ye=3 deb qabul qilamiz.
Natijada asosiy guruxdagi tishli g’ildiraklarning tish sonlari quyidagicha bo’ladi: Z₁=21; Z₂=33; Z₃=24; Z₅=Z₆=27.
Guruxdagi har bir uzatmaning tish sonlari yig’indisi <100 120
Ikkinchi valdan uchinchi valga harakatni uzatuvchi yakka uzatmaning uzatish nisbati i₄=1.26^-2= Demak Z₇=21 ; Z₈=33.
Ikkinchi tanlash guruxidagi uzatmalarning tishlari sonini xisoblaymiz.
i₅=1,26^-4= ; =2; =5; =2+5=7;
i₆=1,26^o= ; =1; =1; =1+1=2;
bular uchun S_z=14, binobarin
Z₉= Z₁₀=

Z₁₁= Z₁₁=Z₁₂=7.

Bular ichidan Z =Z₉=4. Shuning uchun kupaytiruvchi sonni topamiz.
Ye^x=
Demak Z₉=20; Z₁₀=50; Z₁₁=Z₁₂=35.
Ikkinchi tanlash guruxining chiqish validan (IV-val) xarakatini Shpindelga uzatuvchi yakka uzatmaning uzatish nisbati i₇= = . Tish sonlari namuna dastgoh kinematikasiga asosan Z₁₃= 30; Z₁₄= 60. Uzatmaning ikkinchi validan Shpindelga yuqori tezliklarni uzatuvchi yakka uzatmaning uzatish nisbati i₈= . G’ildiraklarning tish sonlarini namuna dastgohdan olamiz, ya’ni Z₁₅=60; Z₁₆=48.
Elektrodvigateldan tezliklar qutisiga harakatni uzatuvchi tasmali uzatmaning uzatish nisbati i_T=1,48 teng. Agar yetaklovchi shkivning diametri d₁=140 mm deb qabul qilsak (namuna dastgohidagidek), unda d₂=d₁·i_T=140·1,48=207 mm.
Guruxli va yakka uzatmalarning xisoblab topilgan tish sonlari asosida Shpindelning xaqiqiy aylanish chastotasini aniqlaymiz. Uning uchun elektrodvigatelining n_e=2960 ayl|min tezligini ta’minlovchi umumiy kinematik balans tenglamasini tuzib chiqamiz.

1500 i_o ·

3000 i_o · = 2500= n _max

Kinematik balans tenglamadan ko’rinadiki, xosil bo’lgan aylanish chastotalari OST2 NII-I-72 yagona nusxadan qabul qilingan miqdorlardan farq qiladi. SHularning ichidan eng katta farqga ega bo’lgani (xisobiy qiymatdagilardan) 2462,5 ayl|min. Tarmoq yagona nusxasi Shpindelning xaqiqiy aylanish chastotalari jadval qiymatlaridan % miqdorda chetga chiqishiga ruxsat etadi . SHunga asosan ko’rayotgan hol uchun

n_R= <2,6%
Bu yerda ruxsat etilgan chetga chikish miqdori.
n_R %* 10(1,26-I)= 2,6%.