Mashinalaridan foydalanish, texnik

20-rasm. Agregat bilan ishlov beriladigan maydonning o‘lchamlari (a) 
va uning dala oxirida burilish sxemasi (b) 
Har bir qishloq xo‘jalik agregatidan bevosita dala sharoitida foydalanish 
jarayonida foydalanish samaradorligi uning samarali (maydon bo‘ylab ish 
yurishlari uchun sarflangan) vaqtni umumiy (ish va salt yurishlari uchun 
sarflangan) vaqtga nisbatini foizlarda aniqlangan qiymati bilan belgilanadi. 
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, agregat ish bajarmay maydonda salt yurganda
ish vaqti bekorga sarflangan hisoblanadi. Agregatning maydonda harakatlanib 
texnologik ishni bajarish jarayonida salt yurishlarga sarflanadigan vaqtni iloji 
boricha qisqartirishga erishish qimmatli ish vaqtini va energiya sarfini kamaytirish 
imkonini beradi.
Bunda agregatning foydalanish samaradorligi quyidagicha aniqlanadi 
%
100
s
i
i
Т
Т
Т
ФС


(2) 
bu erda
T
i
– ish yurishlar uchun ketgan vaqt, soat;
T
s
- salt yurishlar uchun 
ketgan vaqt, soat. 

---

81 
Agregatning ish va salt yurishlarga sarflagan vaqtlari, mos holda ularning 
yurishlari yig‘indisining (
ΣL
i
va 
ΣL
c
) tezliklariga (
V
i 
va 
V
s
) nisbati bilan topiladi 
i
i
i
L
Т



(3) 
s
s
s
L
Т



20-rasm bo‘yicha ishlov beriladigan dala maydoni uch qismga ajratilgan 
holda, ya’ni
L
D
B
D 
= L
I
B
D 
+ 2EB
D
dan iborat maydonlarga bo‘lib agregat bilan 
ishlov beriladi.
Bu maydonlarga ishlov berishda agregatning ish yurishlar yig‘indisi 
quyidagicha aniqlanadi 
М
Д
М
Д
Д
е
Д
i
i
i
b
Е
В
b
В
Е
L
n
В
n
L
L
2
)
2
(
2






(4) 
salt yurishlar yig‘indisi
)
1
(
2
)
1
(
2







М
s
М
Д
s
е
s
s
s
s
b
Е
L
b
В
L
n
L
n
L
L
(5) 
Bu ko‘rsatkichlar maydon uzunligi 
L
D
va kengligi 
B
D
, burilish yo‘lagi 
kengligi 
E
, agregatning konstruktiv 
d
k
qamrov 
b
m
 
kengliklari, ish yurish 
L
i
va 
burilishdagi salt yurish 
L
s
uzunliklari, ish 
n
i
va salt 
n
s
yurishlar soni hamda burilish 
yo‘lagidagi ish va salt yurish soni 
n
e
ga bog‘liq bo‘ladi.
YUqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarni (2) formulaga qo‘yib va bir qator 
soddalashtirishdan so‘ng quyidagi ko‘rinishga ega bo‘lamiz 


%
100
)
3
2
(
1
1
2
Д
M
Д
s
Д
Д
s
i
B
b
Е
В
L
L
B
ФС






(6) 

---

82 
Agar
А
s
i



,
В
L
В
Д
Д

va
С
В
b
Е
B
L
Д
m
Д
s



2
)
3
2
(
ko‘rinishda belgilasak, u holda (5) formula quyidagi ko‘rinishga keladi 
%
100
1
1
АВС
ФС


(7) 
bu erda
A
- agregatning ish rejimini (ish va salt yurish tezliklarini) hisobga oluvchi 
koeffitsient;
V
- dalaning o‘lchamlarini (bo‘yi va enini) hisobga oluvchi 
koeffitsient;
S
- agregatning parametrlarini hisobga oluvchi koeffitsient. 
Xulosa:
1.
Agregatning ish rejimini (ish va salt yurish tezliklarini) hisobga oluvchi 
koeffitsient 
A
operatorning mahoratiga bog‘liq bo‘lib, agregatning salt 
yurish tezligi ish yurish tezligiga tenglashtirilganda (
V
c
=
V
i
) foydalanish 
samaradorligi eng yuqori bo‘ladi;
2.
Maydonga 
ishlov 
berish 
uzunligining 
ortib 
borishi 
dalaning 
o‘lchamlarini (bo‘yi va enini) hisobga oluvchi koeffitsientni kamaytirib 
(
V≤1
) foydalanish samaradorligini orttiradi; 
3.
 
Kichik maydonlarga nisbatan katta maydonlarda agregatning foydalanish 
samaradorligi yuqori bo‘ladi; 
 
4.
Agregatning salt yurish uzunligi uning kinematik uzunligi va burilish 
radiusiga bog‘liq bo‘lib, kombinatsiyalashtirilgan va tirkama qishloq 
xo‘jalik mashinalaridan tuzilgan variantlarda faydalanish samaradorligi 
kam bo‘ladi;
5.
Osma 
va 
manyovrchanligi 
yuqori 
bo‘lgan qishloq xo‘jalik 
mashinalaridan tuzilgan agregatlarning foydalanish samaradorligi yuqori 
bo‘ladi.

---

83