Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

4-расм. Рўйхатдан чиқарилгунга қадарги ресурси. (муддат чоғида 
таъмирбоп КЭ ларнинг актив ресурсининг интенсив суръатда 
пасайишини) теккислаш методлари. 

---

Мижозларни кѝпчилик ҳолларда қолдиқ яроқлилигини таъмирлашгача 
ва таъмирлашдан кейин яроқлиликнинг бир хилда пасайишини таъминловчи 
харажатлар ҳажмини қизиқтиради. Бу харажатлар ҳажми аниқлашда
4-расмдан фойдаланамиз. Бунинг учун абцисса ѝқига бирор масштабда КЭ-
нинг таъмиргача ва ундан кейинги ресурсини (муддатини) ажратиб қѝямиз, 
КЭ бир маротабагина таъмирланади деб фараз қиламиз ва I-I га тенг вертикал 
чизиқ ѝтказамиз (4,а-расм).
Сѝнгра ордината ѝқига янги КЭ нинг яроқлилигини Е
i
қийматини 
қѝямиз (ѐки тегишли масштабда айнан шу конструктив элементнинг нархини 
Q
i 
қѝямиз). Конструктив элементнинг дастлабки хомаки ашѐсига тегишли 
харажатларни дастлабки ишлов бериш харажатларидан (а-1 га тенг) ажратиб 
турувчи “а” нуқтани қѝямиз. (0-а кесимга тенг ордината, Е
i 
нинг паст қисми). 
Кѝпчилик деталлар учун Е
i
ординатасининг бу кесимларини хомаки 
маҳсулот учун 0,85-0,9 каби, унга ишлов бериш учун эса 0,10-0,15 каби қабул 
қилиш тавсия этилади. Абцисса ѝқидаги 1 ва 2 нуқталарни ордината ѝқидаги 
1 ва а нуќталар билан тегишли равишда бирлаштирамиз. 1 -1 чизиғи КЭ 
таъмирбоплигидан қатъий назар яроқсизга чиқариладиган, таъмирламаган 
ҳолатда яроқлилигининг интенсив равишда пасайишини тавсифлайди. 
Бу чизиқнинг (пунктирли) егилиш бурчаги бундай КЭ-нинг 
таъмирлашдан кейинги яроқлилигининг интенсив тарзда пасайиш суръати 
чегарасини тавсифлайди. Шунинг учун, агар абцисса ѝқидаги 2-чи нуқтадан 
1-1 чизиққа параллел 2-2 чизиғини ѝтказсак, у ҳолда I-I вертикали билан 2-чи 
нуқта хомаки маҳсулотга сарфланган маблағга тегишли бѝлган ѝша элемент 
учун харажат чегарасини аниқлайди, яъни бу чегаравий харажатлар КЭ ни 
янгисига 
алмаштиришдан 
кѝра 
уни 
ҳали 
таъмирлаш 
мақсадга 
мувофиқроқлигини кѝрсатади.
Ёрдамчи графикни кѝришдан (3-расмга қаралсин) кѝринишича, “2-а” 
чизиғининг I-I вертикал билан кесишган 3-чи нуқта қийматини аниқлайди, 
шунга кѝра бундай КЭ-таъмирбоп ҳисобланади.
Агар маблағ сифатидаги таъмирлаш харажатлари ѝша ординатадаги 
кесимда ѐтадиган бѝлса, таъмирлаш ишлари рентабелли (самарали), акс 
ҳолда-норентабелли ҳисобланади.
3-чи нуқтадан ордината ѝқини кесишгунга қадар ѝтказилган абсцисса 
ѝқига параллел бѝлган 3-3 чизиғини ѝтказиб ва 1-3 ва 5-2 нуқталарни 
бирлаштириб 
улар 
қѝйиқ 
чизиқда 
кѝрсатилган, 
бир 
маротаба 
таъмирланадиган таъмирбоп КЭ нинг (таъмирга қадарги) яроқлилигининг 
ѝзгаришини топамиз.
А.И. Селивинов ва Ю.Н.Артемьевлар томонидан кѝп маротаба 
таъмирланадиган КЭ-нинг актив яроқлилигининг пасайишини теккислаш 
(корректировка қилиш) нинг график услублари кенг ѐритилган. Уларни 
талаблар томонидан мустақил ѝрганишларини тавсия этамиз.
Уларни таҳлил қилиш асосида қуйидаги талабларга эътибор 
қаратилишини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз: 

---

1. Ҳар қандай конструктив элементнинг ишлаш қобилиятини 
аниқловчи янгиланган параметрлари уларни таъмирлаш ва тиклаш жараѐнида 
балласт ишларининг мумкин қадар кам бѝлишини таъминлаш.
2. КЭ лар таъмирланганларидан сѝнг узоқ муддат ишлай олишига 
эришиш.
3. Кѝп маротаба таъмирлаш ва тиклаш ишларига сарфланадиган 
харажатлар ҳажмини камайтириш.