Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

Меҳнатни илмий ташкиллаштириш (МИТ) тадбирлари. 
МИТ деганда юқори иш унумдорлигига эришишда режали ва ишчиларнинг 
энг мақсадга мувофиқ бѝлган меҳнатларини қѝллашга қаратилган тадбирларга 
айтилади. Бу ишлаб чиқариш жараѐнини мақбул ташкил қилишнинг асосий 
таркибий қисми бѝлиб ҳисобланади. МИТ қуйидаги тадбирларни ѝз ичига олади: 
- ишчи жойларини ташкил қилиш (слесар, пайвандлаш, темирчилик ва б.); 
- меҳнатни тақсимлаш (разделение) ва кооперациялаштириш; 
- энг мақбул меҳнат ва дам олиш режимини қѝллаш; 
- меҳнат шароитини (санитар-гигиена ва эстетик) такомиллаштириш. 
Ишлаб чиқариш ҳажми кѝпайган ва ихтисослашув чуқурлашган сари ишчи 
жойига беркитилган операциялар сони ҳам камаяди – ва ѝз навбатида 
асбобларнинг ҳам хилма-хиллиги кѝпайиб боради. 
МИТ – ишлаб чиқариш корхоналарида биринчи галда ишлаб чиқариш 
жойларини такомиллаштиришдан бошланади: бунда ишчига максимум оптимал 
қулайликлар яратилади, ускуна ва асбоблар тѝғри жой-жойига ѝрнатилади. 
Тақсимлаш ва кооперациялаш – бу ҳар бир ишчининг ѝзаро 
боғланганлигини ѝз ичига олади. Маҳнатни операциялар бѝйича тѝғри тақсимлаш 
натижасида юқори иш унумдорлигига эришилади. Лекин, меҳнатни ҳаддан зиѐд 
чуқур тақсимлаш – баъзи категориядаги ишчиларни етарлича юкланмаслик 
хавфини ҳам туғдириши мумкин (наладчиклар, электромонтерлар учун). Яхши 

---

меҳнат қилиш учун яхши иш ва дам олиш режимларини таъминлаш керак. Бунда 
корхонанинг сменалик режимни танлаши ҳам катта аҳамиятга эгадир. Сменадан 
ташқари ишлаш ишчиларнинг ритмик ва режали ишлашларига катта путур 
етказади. 
Смена давомида дам олиш учун керак бѝлган вақт кѝп омилларга боғлиқ: 
физик (жисмоний) ҳаракатга; 
инсондаги асаб тизимининг чарчашига; 
иш суръатига; 
ишчи ҳолатларга; 
ҳароратга; 
ҳаво намлиги ва чанглигига (тозалигига) 
ишлаб чиқаришдаги шовқин, тебраниш манбаларига ва бошқаларга боғлиқ. 
Овқатланиш учун ажратилган вақт иш кунининг иккинчи ярими бошланиш 
пайтида ташкил этилиши энг мақбул ҳисобланади. Тушлик учун берилган вақт 30 
минутдан кам бѝлмаслиги керак. Санитар-гигиена ва эстетик шароитларнинг 
пастлиги ишчиларни кир, ифлос ҳаво ва шунга ѝхшаш оғир шароитларда 
ишлаганда кѝп жисмоний энергия сарфлашга мажбур қилади, тез чарчатади, иш 
унумдорлигини пасайтиради – бунда шовқин, ҳаво ҳарорати, ѐруғлик, 
ускуналарни бѝяш ва бошқа рухсат этилган меъѐрдан четга чиқмасликлари шарт.